Compilatiecorpus Historisch Nederlands 1.0 (CHN): narratieve teksten 1575-2000: holland_1614_orlers_1

<titel>
Eerste deel vande beschrijvinge der Stadt Leyden
IX Beschrijvinge vande Vniversiteyt ofte Academie van wie waer ende wanneer die opgerecht is hoe de selvige geinaugureert ofte ingevoert is wie de eerste Lessen inde selve gedaen heeft verhael vande Auditorien ofte Lees-plaetsen van wie tot wat uyre ende wat Lessen by elck vande H Professoren inde selvige Auditorien ghedaen werden Ten laetsten eenige Beschrijvinge vanden Hof Anatomie ende Bibliotheecque
Gecomen wesende in onse Beschrijvinge totte Hooge Schole ofte deser Stede soo sullen wy inde selve verhalen ende waernemen van wie wanneer ende waer de selvige opgericht ende gesticht is op wat wijse ende met wat Ceremonien de selvige ingevoert ende aengevangen is ende verscheyden andere particulariteyten meer daer aen clevende
</titel>
Inden Jaere 1575 terstont nae dat de Stadt Leyden soo genadelicken van God Almachtich van hare sware Belegeringe verlost ende bevrijdet was soo heeft den Prince van Orangien Hooch-loff Mem als Stadt-houder vanden Coninck van Spangnen mitsgaders de Hooch-Mog Heeren Staten van Hollant ende West-vrieslandt om dat de Stadt Leyden de bedroefde Borgheren ende Inwoonderen der selver hare voorgeleden schaden ende interesten de welcke sy door dese Belegeringhe gheleden hadden eenichsints mochten verhalen ende te boven comen ende de voornoemde Stede door den hongher ende Peste van volck ontblootet wesende door desen middel eenichsints wederomme te bevolcken ende dienvolgende de Neeringen te vermeerderen ende verbeteren het Corpus deser Stede Privilegie ende Octroy verleent om te mogen oprichten een Universiteyt Academie ofte Hooge Schole waer inne datmen openbaerlicken in alle Faculteyten ende vrye Consten daghelicx soude leeren ende Lessen doen omme niet alleen de Inwoonderen vande Graefschappen van Hollandt ende Zeelant maer alle de omleggende Gebuyr-Steden ende Landen desgelijcx alle andere verder geseten ende een yegelicken die het believen soude dese Hooge Schoole te frequenteren te leeren ende te oeffenen tzy inde Godtheyt inde Rechten inde Medicinen Vrye Consten &c Op dat de selvighe haer daer naer mochten laten gebruycken om de Kercken Vierscharen ende de Ghemeynten te dienen leyden ende stieren tot welvaert ende behoudenisse der selver Tot onderhout vande voornoemde Hooghe Schole hebben sy de selve gedoteert ende begift met verscheyden renten ende incommens insonderheyt daer toe ordonnerende verscheyden goederen Landen Pachten Renten etc vande Cloosteren ende Conventen omme daer mede te mogen eerlicken onderhouden ende beloonen Treffelicke Vermaerde ende Gheleerde Professoren in sulcken ghetale als men totte volvoeringhe van sodanige heerlicke eerlicke ende profijtelicke diensten van noode mocht hebben ende daerenboven alle andere oncosten die inde onderhoudinghe vande voornoemde Hooghe Schole mochten voorvallen te betalen ende versorghen Beneffens de versorginge vande voornoemde penninghen soo hebben de Hooch-ghemelte Prince van Orangnen ende de Hog Mog Heeren Staten de Studenten ende Lidtmaten vande voornoemde Hooge Schole vereert ende begiftet met veel heerlicke profitelicke Privilegien ende Vryicheden ghelijck de selvige in het langhe ende breede inde voornoemde Octroyen begrepen zijn de welcke alle Jaren opten achtsten Februarij opte inauguratie vanden Rector Magnificus openbaerlicken by den Secretaris vande Universiteyt voorghelesen werden ende van alle de Lidtmaten der selver noch huyden ten daghe ghenooten werden
Ende naer dien dat wy een Extract uyt het voorsz Privilegie becomen hebben zo zullen wy het zelve alhier inne lijven Luydende als volcht
Wilhelm By der Gratien Godts Prince van Orangnen Grave van Nassau &c
Dat den Rectoor ende alle de Professeurs mitsgaders dOfficiers vande voorsz Universiteyt ende voorts alle de Doctoren ende Magistri aldaer gecreeert hem inde selve Universiteyt ende in studiis onthoudende ende continuerende zonder eenigerhande Neeringe ofte hanteeringe te doen zullen voor heur Huys ende Huysgesinne vry ende ontledicht zijn van eenige Soldaten ofte gevolghe vanden Hove ofte van eenighe Personagie te logeren ofte te ontfangen
Item van alle dagelicxe gesette dach ende nachtwachten oock van contributien tot alle gemeene der Stede wercken ofte Fortificatien Welcke exemtie oock genieten zullen alle vreemde Studenten voor heure Persoonen ten waere omme den noot ofte redene by den Rectoor met die vande Universiteyt voornoemt anders bewillicht ende geordonneert werde
Dat alle Studenten Officieren Bodellen Secretaris en diergelijcke vande Universiteyt zo wel in Civile als Criminele saecken tzy of sy ageren ofte geconvenieert mogen worden te rechte zullen staen voor den Rectoor zijne Assesseurs metten Burgermeesteren ende twee Schepenen-meesters der selver Stede tsy of de zelve met Studenten of Borgeren te doen mochten hebben behoudelick dat partyen al eer zy int Recht zullen comen voor den Rectoor ende Assesseurs ontboden zullen worden die henluyden accorderen zullen so verre het doenlick is
Ende zullen den voornoemden Rectoor Professores Doctores ende Magistri inder eerster instantie geconvenieert worden voor den Hove van Hollant ende
zyluyden agerende gehouden zijn heure Partyen te roupen voor sijne competenten Rechtere &c
Tot welcken eynde ende totte onderhoudinghe van dien de Heeren Burgermeesteren ende Schepenen alle Jaren opten achtsten Februarij aen handen vande Heeren Curateurs vande zelve Universiteyt gehouden zijn te doen den volgenden Eedt
Dat zy by den Eedt die zy ghedaen hebben aende Graeflickheyt van Hollandt voor soo veel hen aengaen mach dOrdonnantien ende Statuten der Universiteyt wel ende ter goeder trouwen onderhouden na comen ende helpen voorstaen zullen den Rector des by hem vermaent ofte geroupen zijnde zullen assisteren in alle judiciele saecken zulcx zyluyden in oprechter Conscientien naer Godts woort mitsgaders alle Rechten ende Equiteyten bevinden zullen te behooren
Komende nu tot de plaetse de welcke by die vande Gherechte deser Stede geordonneert ende bequaem ghemaeckt geweest is tot het ghebruyck vande voornoemde Hooge Schole soo is te weten dat de selvige gelijckinen sulcx hier naer inde Inneleydinge vande Academie lesen ende vinden sal aldereerst gheweest is in S Barbaren Convent ter plaetse daer nu het Princen Hof is Maer de selvighe is aldaer weynich jaeren gebleven ende ghehouden Waeromme is mijn onbekent dan ic houde dat het Convent vande Witte Nonnen beter gelegen was in het midden deser Stede omme te eerder ende gemackelicker totte Lessen Disputatien ende andere oeffeninghen terstont te moghen komen als het Clooster van Sint Barbaren oock mede dat dit grooter ende bequamer was omme aen Auditorien ofte Lees-plaetsen te verdeelen ende af te sonderen In somma watter van is ofte niet laeten wy in sijne waerde berusten Altijt is de waerheyt dat de Heeren Curateuren corte Jaren naer de oprechtinghe der selver te weten Omtrent den Jaere 1578 die overghebracht ende ghetransporteert hebben in het Convent vande Witte Nonnen alwaer de selvige van dien tijdt aff ghebleven is ende sonder twijfel voort aen blijven sal soo langhe het den goeden Godt believen sal de selvige te onderhouden Aengaende de Hooge Schole ofte Academie selfs die is uytwendich niet soo gheheel cierlijcken nochte kostelijcken gebout als wel verscheyden andere Vniversiteyten ofte Hooge Scholen in andere Landen ghesticht ende gebout zijn Maer inwendich soo mogen de Lees-plaetsen in grootheyt ende aensienelickheydt verscheyden andere niet alleen vergeleken maer met goede redenen boven die van Leuven Franicker ende Steynfurt de welcke ick al tsamen ghesien hebbe ghestelt ende ghepresen werden Doch de Heeren Curateurs die hebben nu kortelingh beslooten ende ghearresteert de selvige een uytwendich ende cierlijck aensien te gheven ende men is teghenwoordich met het selvige werck besich ende dat in sulcker formen als de Figuyre de welcke in het hooft voor desen ghestelt is uytwijst ende vertoont De plaetse ende gheleghentheydt alwaer onse Leydtsche Academie ghemaeckt ende ghestelt is die is als een yeghelijcken de welcke de kennisse deser Stede weet ende kendt sal moeten bekennen seer playsant ende vermaeckelijcken legghende langhs een heerlijcke breede straete een schoon breet water met hooge ende groote schoone Linden-Boomen ter wederzijden beplant ende besettet onder den welcken het in den Somer seer vermaeckelijcken te wandelen is Also datmen inde geheele Stadt gheen beter gelegentheyt daer toe en soude konnen verkiesen
Belangende de verdeelinge van de Leytsche Hoge Schole ofte Universiteyt de selvige is afgesondert in bequame Lees-plaetsen ende dat in deser voughen
 Beneden aende rechter zijde vanden binnensten ingang is geordonneert het Auditorium Theologiae wesende een schoone grootte ende heerlicke plaetse inde welcke datmen alle dagen alsmen ghewoon is Lessen te doen de ordinarische Lessen inde Heylighe Theologiae ende Hebreeusche spraecke leert ende dat tot sulcker uyren als by de Heeren Curateurs bestemt ende gheordonneert zijn ende hier naer gheseyt sal werden Desghelijcx werden alhier tot verscheyden tijden de publijcque ende private Disputatien inde voornoemde Faculteyt geoeffent ende gedaen Desgelijcx wanneer by yemandt eenighe Oratien ghedaen werden tzy opte Begraeffenisse van eenige Professoren ofte by andere gelegentheyt de selvige werden mede alhier gedaen Ende ten laetsten wanneer dat yemandt ghekomen is tot het voorgestelde wit ende eynde waer toe hy sijn Studium begonnen ende aengevangen heeft te weten omme te ontfanghen het Doctoraetschap tzy inde Heylighe Theologie inde Rechten ofte inde Medicinen oft datse ontfangen den Tijtel ende waerdicheyt van Magistri Artium dit wert alles in dit Auditorium verrichtet ende uytghevoert Tot welcken eynde als dan dit voornoemde Auditorium rontomme met schoone Tapitserien omhangen wert ende indien tselvige inde vermaeckelijcke Lenten ofte inden Somer geschiet so wert de selve hier boven verciert ende behangen met welrieckende Bloemen ende Cruyden De Promotie vande Doctoren geschiet met grooter heerlickheyt ofte aensienlickheydt daer toe ghebruyckende vele ende verscheyden Ceremonien te langhe ende buyten propooste om alles te verhalen de welcke ghedaen werden inde tegenwoordicheyt vanden achtbaeren Heer Rector ende tSenaet vande Universiteyt alle de vordere Professoren mitsgaders den Schout Burgher-meesteren ende Regeerders de Schepenen Pensionaris
Secretaris Griffier ende onder-Secretaris deser Stede alle te samen gecleedet wesende met hare Tabbaerden omme de selve Promotie te aensienlicker te maecken Ten laetsten van verscheyden andere Persoonen in eenighe Publijcke diensten wesende ende een menichte van Studenten ende andere lust ende vermaeck hebbende om sulcx te aenschouwen de welcke alsdan ghesamentlicken in het voornoemde Auditorium vergaderen ende verschijnen
Aengaende de uyren wanneer ende van wat Heeren Professoren alhier in dese Lees-plaetse ghelesen werdt de selvighe zijn teghenwoordich ten tijde als dese mijne Beschrijvinge ghedruckt werde dese volghende
Des morgens ten acht uyren by DM Symon Episcopius Professor SS Theologiae
Ten thien uyren by D Iohannes Polyander Professor SS Theologiae ende voor den Jaere 1613 Rector Magnificus vande voornoemde Hooge Schole
Naer den Middach ten twee uyren by D Guilielmus Coddaeus Professor Linguae Hebreae Chaldaeae
 Aende slincker zijde van het Auditorium Theologicum is geordonneert ende gestelt het Auditorium Philosophicum het selfde is van redelicken grootte maer by het voorgaende in fraeyicheyt oft schoonheyt niet te vergelijcken Alhier werden dagelijcx op verscheyden uyren ghedaen de Lessen in Philosophia Te weten in Logiocam Physicis Ethicis Polyticis Poesi Rhetoricis als mede in Historiis Lingua Graeca & Arabica &c ende dat by de volgende H Professoren te weten
Des morgens ten seven uyren by D Gilbertus Iaccheus Doct Medic Professor Logices & Ethices
Ten negen uyren by D Reynerus Bontius D Medicinae Professor Phisices
Ten thien uyren by D Petrus Cunaeus Latinae Linguae Professor
Ten elf uyren by D Dominicus Baudius D Iuris Professor Historiarum onlanghs eylaes overleden
Naer de middach ten een uyren by D Gilbertus Iaccheus &c in Ethicis
Ten twee uyren by D Ioannes Meursius Linguae Graecae Professor
Ten drie uyren by D Daniel Heinsius Polyticis Professor
Ten vier uyren by DM Thomas Erpenius Professor Linguae Arabicae Persicae & caeterarum Orientalium
Boven alle de Lessen die alhier gedaen werden soo wert alhier tot verscheyden tijden tot oeffeninge vande Studenten inde voorverhaelde wetenschappen gedisputeert
Eenighe trappen opgaende aen de rechter zijde over het Auditorium Theologicum is gemaeckt het Auditorium Iuridicum wesende van gelijcken grootte als dat vande Theologie is dat selvige is een schone luchtige ende wijde lees-plaetse alwaer dagelicx de Lessen in Iure by verscheyden Professoren vande selve Faculteyt gedaen werden desgelijcx wert alhier tot oeffeninge vande selfde wetenschap dickwijlen gedisputeert De uyren wanneer dat alhier gelesen wert ende by wat H Professoren zijn dees volgende
Des morgens ten acht uyren by D Cornelius Pynacker Doctor Vtriusque Iuris
Ten negen uyren by D Cornelius Zwanenburch Iuris utriusque Doctor
Ten thien uyren by D Everardus Bronckhorstius Doctor V Iuris
Naer den middach ten twee uyren by D Ioannes Lindershausen V Iuris Doctor
 Aende slincker zijde vande voornoemde trappen is geordonneert het Auditorium Medicum wesende een schone plaetse van redelicken groote inde welcke dagelicx de lessen inde Medicinen ende Mathematische wetenschappen gedaen werden opte volghende uyren ende vande H Professoren te weten
Des morgens ten acht uyren by D Petrus Pauwius Doctor Medicinae Anatomicus & Botanicus Professor
Ten negen uyren by D Willebordus Snellius Professor Mathematices Geometriam &c
Ten thien uyren by D Doctor Everardus Vorstius Doctor Medicinae
Naer de middach ten twee uyren by D Otto Heurnius Doctor Medicinae
Dewijle dat het meerderen deel vande Heeren Professoren hier voor genoemt overleden ende ghestorven zijn soo hebbe ick goet gevonden de namen vande tegenwoordige Professoren hier inne te voughen te weten die inden Jare 1640 de ordinaire ende extraordinaire Lessen inde Academie zijn doende op soodanighe uyren als daer toe by den Achtbaren Rector ende het Senaet geordonneert is Ende zijn dese volgende
Professoren inde Heylige Theologie
D Antonius Thysius Dewijle ick besich was met dese namen te schrijven zo is D Thysius overleden opten 7 November 1640 des avonts ontrent negen uyren naer dat hy meer als een Iaer zieck geweest hadde
D Iohannes Polyander à Kerckhove
D Iacobus Triglandius
Inde rechten
D Iohannes Linderhausen
D Nicolaes Dedel
D Arnoldus Vinnius
D Iacobus Maestertius
D Anthonius Thysius Iunior Professor extraordinaris
Inde Medicinen
D Ottho Heurnius Professor Med & Anathomiae
D Ewaldus Schrevelius
D Adolphus Vorstius Professor Medicinae ende Regent vanden Cruythof
D Adrianus Falcoburgius Professor Chirurgiae & Anathomiae
D Iohannes Walaeus Extraordinaris Professor inde Medicinen
Inde Historien Philosophie Taelen ende vrye Consten &c
D Daniel Heynsius Ridder Professor Historiarum
D Constantinus lEmpereur ab Oppijck Professor inde Hebreusche ende Chaldeusche Talen
DM Iacobus Golius Professor Matheseos ende inde Arabice ende andere Oostersche Talen
D Marcus Suerius Boxhornius Eloquentiae Professor
D Franciscus du Ban Professor Philosophiae
D Ieremias Hoelzlin Professor inde Griecxsche Taele De welcke deser Werelt overleden is opten 25 Ianuarij inden Iare 1641
DM Adrianus Hereboort Professor Logices de welcke opten 9 Februarij 1641 zijnen dienst met een treffelicke Oratie aengevangen heeft int by-wesen vande Heeren Curateurs ende Burgemeesteren
Boven alle de voorgaende Professoren zo hebben de Achtbare Heeren Curateuren ende Burgermeesteren ontrent den Jare 1633 alhier beroepen ende versocht tot een Cieraet ende omme dese Universiteyt beroemt ende vermaert te maecken den Hooch-geleerden Heere Claudius Salmasius zijnde een man van groote geleertheyt ende door zijn boucken over al bekent
Volgende de begeerte van zijn Princelicke Excelentie Mauritz van Nassau Prince van Orangien Ho Mem soo hebben de voornoemde Heeren Curateuren ende Burgermeesteren goet gevonden inden jare vijfthien hondert negen ende tnegentich te ordonneren tot onderwijsinge vande gene die de Latijnsche Tale niet en verstonden ende lust hadden haer in die Consten te oeffenen datter alle daghen Lessen ende onderrechtingen gedaen zouden werden inde Nederlantsche Tale zo wel inde Arithmetijcke Geometrie Sterckten bouwen ofte Fortificatien als andersints dat aen de zelve wetenschappen is dependerende De eerste Professoren die dese Lessen gedaen hebben zijn gheweest Mr Ludolf van Colen ende Mr Symon Frans zoon van Merwen in zijn leven Schepen ende Burgermeester der Stadt Leyden geweest zijnde beyde hier ter eeren ghenoemt Mr Ludolf van Ceulen is overleden opten lesten December inden Jare 1610 out wesende ontrent 71 Jaren ende leyt begraven in S Pieters Kercke voor het groote Orgaen Welcken Dienst na desselfs overlijden veele Jaeren ende noch tegenwoordich bedient ende waer genomen wert by den ervaren Mr Frans Verschoten gebooren Burger deser Stede
Ten laetsten ter zijden ende een weynich beneden het Auditorium Iuridicum is geordonneert een sekere Kamer alwaer den Rector ende tSenaet vande Universiteyt hare ordinarise ende extraordinarise Vergaderingen houden wanneer de selvighe yets te besoigneren ende te resolveren hebben tgene haer ghebiedt ende Jurisdictie aengaet ende betreft alwaer mede alle de ghene de welcke versoecken gepromoveert te werden alvooren in tegenwoordicheyt vanden Rector ende Professoren van die Faculteyt daer die Promotie in versocht wert geexamineert werden oft sy bequaem zijn ende toegelaten moghen werden om publijckelicken te mogen disputeren om also totte selfde Promotie te mogen geraken ofte niet ten laetsten alle de gene die welcke om meerder kosten te verhoeden haer selven heymelick laten promoveren soo gheschiet het selfde mede alhier in dese Kamer in teghenwoordicheyt vanden Rector ende tSenaet vande voornoemde Academie