Lijst

Compilatiecorpus Historisch Nederlands 1.0 (CHN): narratieve teksten 1575-2000: holland_1614_orlers_2

<titel>
Beschrijvinge der stad Leyden
Cort verhael vande Inauguratie vande Hoge Schole ende Universiteyt der Stadt Leyden gedaen opten viij dach van Februario des Jaers XDcLxxv
</titel>
Naerdien het den Doorluchtighen ende Hooch-geboren Vorst ende GH Heere mijn Heere den Prince van Orangien Grave van Nassauetc Conincklicke Majesteyts Gouverneur ende Capiteyn Generael over Hollandt Zeelandt West-Vrieslandt ende Utrecht ten advise ende nae behoorlicke voorgaende goetduncken ende bewillingen van den Ridderschappen ende Steden representeerende de Staten vanden Lande ende Graafschappe van Hollandt goet gedocht ende belieft heeft gehadt so wel tot voordernisse ende vermeerderinghe vanden Woorde Gods stichtinghe ende opbouwinge sijnder Gemeynte onderwijsinge vande jeucht in alderley goede consten ende disciplinen mitsgaders tot onderhoudinge van vrede ende eendracht deser Landen ende ten laetsten oock op dat de penningen die tot noch toe by verscheyden persoonen hem tot eenighe studien begevende buyten sLandts verteert ende mitsdien uyt dese Landen ghetrocken zijn geweest binnen sLandts gehouden ende alhier vertiert souden moghen worden in de Landen staende onder de gehoorsaemheyt van sijn Princelicke Excell te doen stichten maken ende oprechten sekere Hoge Schole Academie oft Vniversiteyt ende dat daer toe dese stadt van Leyden gheleghen zijnde int midden vant Graefschap van Hollandt nae dien van haere voorgaende twee heftighe Belegeringhen des algemeynen Vyandts door de wonderbaerlicke werckinghe krachtighe handt ende goedertieren ghenade Gods daer by ghevuecht tgoet beleyt der saecken van sijne Furst Genade oock de vromicheydt ende onverdroten moet ende couragie van den ghestelden Oversten Crijch-Raeden Bevel-hebberen ende Soldaten legghende in Dienst onder de Besoldinghe van sijne Princelicke Excellentie eyntelick was bevrijt ende verlost de alder-nutste ende bequaemste is gheraemt ende bevonden tzy dan overmits de goede lijftochte van dien de ghesondicheyt vande luchte aldaer haere goede gheleghentheyden de bequaemheydt van huysen ende getimmerten als anderssins Ende dat den dach omme de selve Hoge Schole te Inaugureren ende byder voorsienicheydt Gods op een gheluckighe uyre te beginnen by den Edelen Erntfesten Eersaemen ende Voorsienigen Superintendenten Schuut Burghermeesteren Schepenen ende Raedt der voorschreven Stadt Leyden gheleyt was jeghens den achtsten dach der Maendt Februarij vanden Jaere naer de Gheboorten Gods ons Heeren ende Zalichmaeckers X V C L X X V  Welcken dach zijnde in alle de omlegghende ende tsamen verbunten Steden ende Vlecken onder de gehoorsaemheyt voorseyt staende soo wel mit aenpleckinghe van Billetten als mit uytroepinghen alomme ghedaen te vooren verkundicht ende verloopen Hebben de voorghenoemde Superintendenten Schuut Burger-Meesteren Schepenen ende Raedt insichte nemende dat geene dinghen tzy dan hoe cleyn of unghesien oock hoe groot oft gheweldich die ghevunden mochten zijn eenighen gueden voortganck oft wasdom moghen hebben dan die deur de Almoghende handt Gods ende by sijne eeuwighe voorsien ende wijsheydt werden ghestuert ende gheleyt ende datmen gheene oock de cleynste zaecken veel min dan een zaecke van soodanighen insichte als is het beginnen ende den gruntslach te legghen van een Hooge-Schoole en behoort voor te nemen dan met aenroepinghe vanden heylighen Name Godts hebben sy segghe ick ten selven daghe des morghens ten seven uyren de Christelijcke Gemeente der selver Stede inde Kercke naer den Apostel Petro ghenaemt te samen doen roepen ende door een vanden Dienaren des Goddelicken Woordts een Predicatie uyt den Woorde Gods ghedaen doen ende daer beneffens by hunne Ghemeente eendrachtelijck den Almoghenden Godt doen aenroepen ende bidden sijn Goddelijck wel-behagen te zijn de voorghenomen saecke ende nieuwe begunste Vniversiteyt met sijnen Heylighen Gheest te segenen beghenadighen ende te doen wassen vermeerderen ter eeren ende grootmaeckinghe sijns Naems opbouwinghe ende stichtinghe sijnder Ghemeente zalicheydt gheleertheydt ende ervarentheydt in alle eerlijcke ende prijselijcke Consten van de Hollandtsche Zeelandtsche ende andere Nederlandtsche oock uytheemsche Natien die daer by gedient mochten zijn Neeringhe ende welvaeren der voorschreven Landen ende sonderlinghe der voorschreven Stadt Leyden Ende waren ten selven daghe door last vande voorschreven E Raedt die vande Schutterye met hen gheweer en wapenen voorsien gedaen vergaderen om tot vordernisse der voorschreven Inauguratie ten believen van den E Raedt ghebruyckt te werden ende de Lees-meesteren oft Professoren die daertoe versocht zijnde ter liefde van hun Vaderlandt den last van dien ghewillichlijcken hadden aenghenomen in de Academie te gheleyden met ghewapender handt sulcx sy verstonden haer vryheydt gewonnen te hebben ende van meyninghe te wesen hem selfs beschermende te houden Ende als nu de clocke neghen was gheslaghen zijn de Vaendelen van Claes Huygensz Gael ende Claes Diercxszoon van Muntfoort Capiteynen ghetrocken van het Raedt-Huys langs de Brede-straete door de Nobel-straet tot de Hoogewoertsche Brugghe toe alwaer een Poorte-arc Triumphaelsche wijse was ghestelt met roode ende witte Leytsche laeckenen becleedt Van daer zijn syluyden voorts ghetrocken langs gheen zijde van steen-schuyer voor by de Oosterling-plaetse totte Nunnen brugghe toe Op welcke Brugghe mede een Poorte-arcktriumphael was gestelt Welcke Brugghe by hen overgetrocken zijnde namen haeren tocht langs de Oost-zijde van Rapenburch voor by de Houtstrate naer de plaetse die tot de voorschreven nieuwe Academie was bereydt ende voortijden tClooster ende de Vergaderinge van  Sinte Barbaren Susteren geweest was waer naer volchden Eerst een verdeckte Coetse oft Speel-waghen sittende op de selve een vrouwe Personagie in witten habijte eenvoudelijcken toeghemaeckt ende ghenaemt Sacra Scriptura hebbende om haren Wagen te voet gaende Matheum Marcum Lucam ende Iohannem die vanden geest ghedreven zijnde tot onsen nut ende leeringhen dEuangelische Historien beschreven ende naeghelaeten hebben Daer nae volchde een Personagie van Iustitia op eenen Eenhoorn te paerde sittende cierlijck toeghemaeckt mit verbonden oogen hebbende in deene handt een bloot sweert ende inde ander een Weeghschale rijdende tusschen de voorgenoemde vier alder vernaemste Rechts-gheleerde Doctoren alle mede te paerde sittende als Salvium Iulianum Papinianum Vlpianum ende Trebonianum ende liepen ter zijden twee Lackayen ende vier Hellebardiers al gecleet ende verweert op de antijcque Waer naer volchde de Personagie van Medicina te paerde sittende cierlijcken ghepareert met een Boecxken vande selve Professie ende eenige Medecinale cruyden inde hant rijdende tusschen de naervolghende vier vernaemde der Medicinen Doctoren al mede te paerde sittende als Hippocratem Galenum Dioscoridem ende Theophrastum hebbende ter sijden twee Lackayen ende vier Hellebardiers als vooren Daer nae volchde de Personagie van Pallas ofte Munerva te paerde sittende in een ghebeten harnasch verweert met een lancie inden rechteren handt ende ghewapent met een schilt daertt hooft van Medusa op stunt aenden slinckeren arm rijdende tusschen de hooch-gheleerde ende wijt-vernaemden Philosophen Aristotelem ende Platonem den alder welsprekensten Orateur Ciceronem ende den gheleertsten Latijnschen Poeet Virgilium al mede te paerde sittende ende liepen van gelijcken twee Lackayen ende vier Hellebardiers als boven Na de welcke volchden de vier Stadts Speel-lieden spelende op schalmeyen ende fagotten achter de welcke quamen de vier Stadt roepdraghers in de hant hebbende elck een Pedelstock van Stadts verwen als wit ende root Waer aen volchden eerst de achtbaere Caspar Iansz Coolhaze een vande Dienaren des Goddelijcken Woordts der voorsz Stadt Leyden als aenghenomen hebbende eenige Lessen inden Theologien te doen gaende tusschen den Eedelen Erntfesten ende Hooch gheleerden Heere Meester Gerard van Wijngaerden Licentiaet in beyden Rechten Rade ordinaris inden Provincialen Hove van Hollandt ende speciale Ghecommitteerde van sijne Excellentie omme de teghenwoordighe Inauguratie vande nieuwe Vniversiteyt Hoge Schole ende Academie inden name vande selve sijne Excell ende als sijnen Princel Persoone representerende te helpen vermeeren ende vereeren ende de Edele ende Ernstfeste Jonck Heer Iacob vander Does Hooch-Heemraedt sLands van Rijnlandt Raedt beneffens sijnder Excell ende mede Superintendent generael der voorsz Stad Leyden Daeraen volchde de Edele ende hooch-geleerde Heere Meester Diederick vander Nieuborch Licentiaet in beyden Rechten ende mede Raedt Ordinaris inden Provincialen Hove voorsz die van ghelijcken aengenomen hadde eenige Lessen inde Rechten te doen vergheselschapt aen sijn rechter zyde van den Edelen Erntfesten ende hooch-gheleerden Jonckheer Iohan vander Does tot Noortwijck &c Hooch-Heemraedt sLandts van Rijnlandt ende mede Superintendent Ghenerael der voorsz Stadt Leyden ende aende slincker zijde den Edelen Erntfesten ende welgheleerden Heere ende Licentiaet in beyden Rechten Meester Artus van Bredenrode Co Majesteyts Raedt Ordinaris in den voorsz Provincialen Hove van Hollandt Daer aen volchde de hooch-geleerden ende wijtvermaerde Heere Meester Ioost de Menijn Doctor in beyden Rechten ende Co Majesteyts Raedt ende Advocaet Fiscael inden voorsz Provincialen Hove van Hollandt aengenomen hebbende yet uyt den Rechten te prelegeren hebbende tot sijnder rechter zijden de Edele Erntfeste Jonckheer Aert van Duyvenvoorde ende aen sijn slincker zijde den Erntfesten ende vromen Foyt van Brouckhoven Dijck-grave ende Bailliu van Rijnlandt ende Schouteth der voorsz Stadt Leyden Daer aen volchde de hoochgheleerde ende vermaerde Heere Peeter van Forest der Medecijnen Doctor ende ghepensioneert Medecijn der loffelijcker ende wijtberoemder Coopstadt van Delft die aenghenomen hadde eenige Lessen inder Medicijnen te doen gaende tusschen den Eersamen Voorsienighen Willem van Heemskerck Iansy Raedt beneffens sijne Excell ende Dierick van Muntfoort Iacobsz beyde Burger-meesteren der voorschreven Stadt Leyden Daer aen volchde de gheleerde ende vermaerde Heere Laurens van Oorschot Doctor inde Medicijnen sijn woonplaetse hebbende inde voorsz Coopstadt van Delft als aenghenomen hebbende eenighe Lessen inder Medicijnen te doen gaende tusschen den Eersaemen Voorsienighen Willem van Loo Burger-meester ende Cornelis Adriaensz van Bartevelt Schepen der voorsz Stadt Leyden Daer aen volchde de hoochgeleerde ende vermaerde Heere Geraert de Bont der Medicijnen Doctor inde voorsz Stadt Leyden sijn woonplaetse hebbende die aengenomen hadde eenighe Lessen in dAstronomie ende Mathematica te doen gheleyt wesende tusschen den eersamen ende voorsienighen Cornelis Huygensz van Thoorenvliet ende Pieter Henricxsz Wassenaer mede Schepenen der Stadt Leyden Daer aen volchde de geleerde Heere M Cornelis de Groot Licentiaet in beyden Rechten ende Request-meester van sijne Furst Gen als aengenomen hebbende eenighe Lessen inde Philosophien te doen gheleyt wesende tusschen den Eersamen ende Voorsienighen Pieter Oom Pietersz ende Pieter Pieter Iorisz Schepen der voorsz Stadt Leyden Daer na quamen vervolgens de resterende Magistraet der voorschreven Stadt Leyden ende andere Heeren ende Luyden van sorte ende qualite soo Supposten vanden Hove van Hollandt als andere Liefhebbers der Consten ende geleertheyt de welcke in grooter menichte hem selven teghen den voorsz 8 Februarij binnen der voorsz Stadt Leyden gevonden hebbende met heurder EE jegenwoordicheden de Inauguratie vande voorschreven Vniversiteyt hebben vereert ende vermeert Ende daer nae quamen als de voorgaende solemnele Triumphe besluytende de Vaendelen vande Edele Erntfeste Jonckheer Aelbrecht van Raephorst Schiltknape ende Symon van Veen beyde mede Capiteynen vande Schutterie Alle welcke voorgaende Heeren Persoonen ende Schutteren met een groot gheluyt ende wonderbaerlijck rumoer van Musquetten Calibers Pistolen ende handtroers behalven het gedonder vant grof Geschut als halve Cartouwen Slangen Serpentinen Gotelingen Barchen Falconnetten ende gestelde Cameren ghecomen ende gheleyt zijnde omtrent de voorschreven Nonnenbrugge ter plaetse daer soo geseyt is een arck Triumphael was gestelt vonden in Rapenburch een triumphelijc Schip met roode ende witte Lakenen tot twater toe becleet ende met tapijten overdeckt daer onder hangende eene Lauren Croone verciert met Orangie Appelen waer inne int ront waren geseten Apollo ende de neghen Musae al op dantijcque toegemaeckt hebbende achter aen het roer staende Neptunum die met sijn Zee-baren de Stadt Leyden by gestaen hebbende de Geleertheyt langhs twater aldaer scheen binnen te brenghen ende te willen logeren De voorsz Personagien hadden onder hem behalven de Luyte die Apollo inde handt hadde ende met een sonderlijcke conste ende gratie sloech een positijsken daer op lieffelicken al varende werde gespeelt ende daer onder met stemmekens alle snarenspel te boven gaende werde ghesongen Ende sulcx allengskens varende langs Rapenborch naer de Vniversiteyt ende daer beneffens gecomen zijnde zijn Appollo ende de Nymphen opt lant getreden ende verbeydende naer de comste vande bovenverhaelde gepersoneerde hebben den selven inden arm ghenomen ghecust ende met seeckere Latijnsche veerskens gegroet ende verwillekomt Twelck sulcx ghedaen zijnde zijn alle de voorgaende gepersoneerde in goeder ordre ende geschicktheyt naervolgende de voorgaende twee Vaendelen vande schutterije ende hebbende achter hem als tot een besluyt de ander twee Vaendelen getrocken om den hoeck van S Anthonis brugge langs de Breedestraet voorby tRaedthuys henen door de Arck-triumphael staende op de Hoogewoerts brugge langs de Hoogewoert ende overgaende de nieuwe brugge vande Gans-oort over den Rijn langens de Hopgraft over de brugge vanden ouden Rijn door Marendorp vorby den rooden steen tot aen de Rijnsborgerpoorte der Stadt Leyden Binnen welcken tijt zijnde de selve Triumphe in het trecken den voornoemde Edele Erentfeste Hooch-gheleerde Eersaeme Wijse Voorsienighe Commissarisen Superintendenten Proffessoren Doctoren Schout Burgermeesteren Schepenen Raeden ende der vrije Consten Liefhebberen ghegaen inde voorsz Hooge Schole verciert wesende met schoone tapijten witten ende roode lakenen Inscriptien ende wapenen van sijne Excellentie vande Graeffelijckheyt van Hollandt ende vander Stadt Leyden Ende naer nu de plaetse aldaer van volcke ende persoonen verdult was heeft de bovenghenoemde Caspar Coolhaze de eerste Oratie gehadt sonderlinge sprekende tot lof vande Theologie daer inne hy eenen yeghelicken ten insichte van sijn Professie heeft ghenouch gedaen de welcke geeynt wesende zijn in gelijcken ordre soo sy gecomen waren uyt de Vniversiteyt gescheyden ende getrocken langs de Breedestraete naer de huysinge van Jonckheer van Naeltwijck   alwaer van Stadts weghen een heerlijcke ende solemnele maeltijdt was bereyt in de welcke niet alleenlijck de voorschreven Proffessoren maer alle de andere Persoonen van state forte ende qualite by den Eersaemen Raedt van Stadts wegen met alle vroylicheyt van snarenspel gheluyt van fagotten ende schalmeyen muysijcke oock spijs ende dranck niet in grooter overvloedicheyt maer sulcx dat eens yeghelijcx appetijt ende natuere versaet const werden onthaelt ende getrackteert zijn gheweest Eyndende oversulcx met aller gheneuchte blyschap ende vrolickheyt oock met brandingen ende vyerwercken oock met fuseen ende vyerpijlen tot aen den sterren toe opgeworpen den selven dagh vande Inauguratie ende tgeluckich beginnen der voorsz nieuwe Academie de welcke de Almogende Godt vruchtbaerlijcke gelieve te doen wassen toenemen groeyen ende bloeyen tot sijns Naems heerlickheyt ende glorie Tgeschiede alsoo
Met dusdanige Triumphe Ceremonien eere ende statelickheyt is de Leytsche Academie inden Iaere 1575 begonst ende aengevangen De Latijnsche veerskens daer hier vooren inde Inauguratie mentie of gemaeckt wert waren gemaeckt by den uytnemenden Poeet den Edelen Erntfesten Heer tot Noortwijck Ioncker Ian vander Does ende zijn naerderhandt int selfde Iaer vande Inauguratie ghedruckt inde nieuwe Leytsche Academie op de kosten van Ian van Hout Secretaris De welcke ick den begeerigen Leser ten gevalle hier hebbe moeten by voegen gelijck die selvige by een groot Liefhebber der Poesien mijnen gunstigen vrient verduytst zijn ende waren vanden volgenden Inhout

Neptunus tot de Musae
Nu Musae zijt goets moets Mars selfs u plaets gaet maken
Want hy heeft niet gemeens met u geruste saken
De Musae tot Neptunum
Neptune u zy danck die alleen hebt belettet
tInnemen van dees Stad daer Phoeb met vreuchdons settet
Apollo tot de Vrye Consten
De Stadt nu Crijch gewoon tgeweer men siet versaken
Want sy in u en my schept gantschlick haer vermaken
 
De vrye Consten tot Apollonem
Apollo tuwen dienst ghy ons altijt sult vinden
Wilt door geleertheyts const ons houlick tsamen binden
 
Salvius Iulianus tot Iustitiam
Tot Leuven zijn wy wel maer van ons lustich Leyden
En zijn wy niet gesint in eeuwicheyt te scheyden
 
Iustitia tot Iulianum
Ah die van Leuven ons in eeren niet en houwen
Mits sy op sPausen Bull gants stellen haer betrouwen
 
Leyda tot den selfden Iulianum
Laet Room dy lief en waert besoeckt oock goedertieren
Daer ghy sult welkom sijn ons Leytsche Batavieren
 
Tot Papinianum
Septimio wat hielpt ghy waerd in grooter waerden
Komt hier en zijt bevrijt voor Caracalloe swaerden
 
Tot den selfden
Vrywillich plaets en Heer verandert in Almangnen
Voor Romen Leyden kiest en voor Septijm Orangnen
Tot Vlpianum
O wijse raedt en voocht van deele Prins Seveer
Drijft Baldi mist van hier en geeft ons Romen weer
Tot Caium ende Pomponium
Ghy Rechtsgeleerden bey ten Hemel hooch geresen
Comt hier als oyt te Room zult ghy geachtet wesen
 
Tot Hippocratem
Hippocrates het hooft en deer der Medicinen
Ick roep dy hier tot hulp wilt haestelick verschijnen
 
Tot Galenum
En ghy Galene komt geneest tvolck van mijn Stadt
tWelc dhonger pest en swaert gemaect heeft moe en mat
 
Tot Theophrastum
Ghy Theophraste waerd comt wilt ons School vermeeren
En ons van Boom en Cruyt tgebruyc en crachten leeren
 
Tot Cornelium Celsum
Dees drie die spreken Griecx maer ghy o fleur van Romen
Doet door Latijnsche tael den Medecijn op komen
 
Tot Theophrastum Paracelsum
Komt Paracelse me en maeckt veel nieu Chymisten
En leert haer vroech en laet dat doude niet en wisten
 
Tot Platonem
Ghy Goddelicke man komt maeckt ons Platonijcken
Op dat wy vande Deucht en Eerbaerheyt niet wijcken
 
Tot Aristotelem
Natuyrs doorgronder wijs ghy Hemels Tolck verheven
Komtsiet Philosophi u selfs hier plaets wil geven
 
Tot lof van Homerus
Sragyr ghy zijt wel groot maer grooter is Athenen
Homerus aldergrootst stijcht verr daerboven henen
 
Tot Virgilium Maronem
Die Troyen heeft gebracht te Romen wilt met Romen
Nu hier Andijnsch Poeet in onse Schole komen
Totten Selfden
U Vaderlicke Stadt  verlaet en komt ons by
Het Spaensche jock is daer waer van wy hier zijn vry
 
Tot Tullium Ciceronem
Komt Tulli hier by ons Hier vryheyt wert gegeven
Daer gelders als een slaef in dienstbaerheyt moet leven
 
De Leytsche Pallas
Tot noch ick Pallas was ten Oorloch onversaecht
Maer nu mijn aldermeest geleertheyts kunst behaecht
 
Vande Selfde
Die Pallas eertijts heeft de wapnen aengedaen
Die leertse nu in School met vlijt na wijsheyt staen
 
Lof vande nieuwe Leytsche Academie
Glijck als den Rijn en Dijl tsaem niet zijn te verglijcken
So moet ons Leuven oock van wegen tSchole wijcken

Deerste Rector Magnificus is geweest M Petrejus Tiara ende zijn Assesseurs waren Iohannes Figureius S Theologiae Doctor Cornelius de Groot Iuris Doctor Gerardus Bontius ende Basilius Fithodejus Latinae Linguae Professor Anno 1575
 
Sedert de oprechtinghe van onse Leytsche Academie totten Jaere 1641 is het Rectoraetschap bedient gheweest by de volgende Persoonen ende dat tot sulcke Jaeren als achter yder Persoon gestelt is