Compilatiecorpus Historisch Nederlands 1.0 (CHN): narratieve teksten 1575-2000: holland_1642_hooft_1

<titel>
Nederlandsche Historien
Het Leids beleg en ontzet 1574
</titel>
T heir tot by Amsterdam gekoomen werd neevens de toebehoeften oover de Leydsche Meer gevoert sterk tussen zeeven en achtduizent vechters zoo Duitschen en Waalen als Spanjaards geoeffent volk en sloegh zich ontrent een uure des nachts voor    den zessentwintighsten in Bloeymaandt needer tot Leyderdorp Ende gink men terstondt met moskettiers en andere schutten de omleggende weeghen den steedelingen tonbruik maaken In Leyde was bewindsman uit s Prinsen naam Diederik van Bronkhorst dien t nocht aan ernst nocht aan achtbaarheit manghelde geen bezetting van oorloghsvolk maar slechts eenighe vrybuiters en vyf vendelen aangenoomen in krysdienst uit de Burghery onder Hopluiden Jan van Duivenvoorde Jan van der Does heer van Noordtwyk Andries Schot Bartholomeeus Haavixzoon en Niclaas Dirxzoon van Montfoort Oover deeze en andere weerbaare doch onbesoldighde burghers gebood als kornel Meester Andries Allartszoon Deez hebbende de aankoomst der Spanjaarden vernoomen toogh met vyventwintigh oft dertigh man op kundschap uit daar hy neevens drie oft vier der zelve t leeven liet Des morghens vroegh zagh men van de vest af Don Louis Gaëtan met een troep volx verby trekken dat hy eensdeels tot Zoeterwoude eensdeels aan den Leydschen Dam plantte in een der sterkten die men verachteloost en ten verdoene van den eersten inneemer gelaaten had Met het ooverschot rukte hy naa den Haagh daar niet dan Ruikhaaver met zyn vendel lagh die hem nochtans aan de Geestbrug zoo lang met schermutsen tantwoordt stond dat de Haaghelingen tydt hadden om   t meeste hunner haave binnen Delft te vluchten Des aavonds in t vlek gekoomen stoffeerd hy t hof met Spanjaarden in hoope dat zy daar ten minste een loop zouden afstaan De Roomsgezinden zelfs vrouwen daar gebleeven opperden den Spanjaarden lyftoght kruidt loot lonten aan met oprechte oft uitwendige blydtschap om te heusser gehandelt te worden Tot styving van Baldes quam Liques te lande van Haarlem en ontbood Gaëtan tzyner hulpe om een schans te bespringen die de Prins tot Valkenburgh had opgeworpen
Wyd van begrip was dit werk dan onvoltoyt en bezet met vyf vendelen Engelschen van Kornel Eduart Chester de welke zonder den aanval te verbeiden zich    steedewaarts aan begaaven Onder die van binnen reez mompeling hoe dit volk kouwlyk vervolght werd en klakkelooze weere bood zonder dat yemandt van hun viel oft eenighen vyandt velde T moght waarheit oft dunken oft endtlyk verdicht zyn uit vreeze voor te meer sleets in de lyftoght altoos zy moesten buiten blyven hoe geirne ook de wethouders het anders gezien hadden Wel werd hun voor eerst voedsel aangebooden en leeghering onder de wallen van waar zy op zeeker teeken ter zyde af te wyken hadden terwyl men t grof geschut zouw lossen indien de Spaanschen zich zoo verre bloot gaaven T welk verstaan by de Engelschen trekken zy met vlieghende vendels naa Liques toe stippen de londtkool in t zandt en geeven zich oover T zy dat hun t bodt niet aanstond oft dat zy van te vooren koop met hem geslooten hadden Dit laatste nochtans heeft wel den minsten schyn gemerkt zy hoewel vrundtlyk ontfangen in t begin thans gevaar van doodtvonnis liepen en voor geluk reekenden dat men hen ontweert en uitgeschudt eensdeels tot delvers beezighde eensdeels quansuis der Koninginne te gunst door Vlaandere naa t vaaderlandt keeren liet Voor eenighe dertigh die hun eere liever hadden dan den meesten hoop te volghen ging de poort oopen Andere vyf vendelen van t zelfste regement bewaarden een sterkte aan de Goudsche sluis en het dorp Alfen Bet betrachtten deez hunnen plicht en gaaven dapper te doen aan Don Martin de Ayala die met etlyke benden dien wegh voor de Spaansche ruitery zocht te oopenen Naa t afslaan eevenwel van drie heftighe   stormen werden die van de Sluis benoodight den rug te keeren en ontgosten met de hunne ook de vlucht hunner landsluiden die tot hun ontzet van Alfen getooghen quaamen Baldes nu rondom meester deed zyne werken daaghlyx toeneemen in zwaarte en getal zulx dat hy eerlang tweeëntsestigh schansen zoo kleene als groote had en de blokkeering op een knellend beleg uitquam Waardoor hy zich beloofde genoeghzaam zonder slagh oft stoot zyn wil van Leyde te kryghen Ook was t reedelyk bevest en de smaak der Haarlemsche weere noch niet vergeeten In stadt werd seedert de doodt van Meester Andries Allartszoon t bestier des kryshandels opgedraaghen aan Jonker Jacob vander Does ende naa dat hy ouderdooms halven zocht verschoont te zyn aan Jonker Jan van t zelfste huis Heere van Noortwyk die t aanveirdde De Prins noch onverwittight hoe t tot Valkenburgh afgeloopen was riedt by brieven den beleegherden die Engelschen in te neemen donnutte   monden uit te zetten deetwaaren schaarselyk uit te reiken en te rekken tot op drie maanden toe Daarentussen stond hun geen moedt hem en den Staaten geen tydt te verliezen om middel thunner verlossing te bejaaghen Indien z ook zoo haast niet geviel moesten daarom niet flaauwen in t dulden van korten kommer die tot ransoen eener eeuwighe slaavernye te strekken had Zy zouden dan vlytelyk maat kaavelen en ziende zoo lang te hardeeren t zelve by vuurteekens op twee vervolghende nachten te kennen geeven om t geheim in geen schrift te waaghen Dit vuuren werd verworpen van zorghe dat er de vyandt bystren noodt oft wankelmoedigheit uit spellen zouw Op de lyftoght was reeds prys gestelt zwaarder bieren dan van vyventwintigh stuivers t vat verbooden afgekundight dat vrouwen kinderen en reizende vreemdelingen vertrekken moghten Dit schreeven zy den Prinse en dat zy   hoewel op Chesters volk geen denken meer was met hunne beëedighde burghers de stadt hoopten te houden Doch drie maanden wilden te lang vallen Zy zouden niettemin dienaangaande naarder bescheidt laaten weeten Bussekruidt diend hun toegeschikt en dat zyner Doorluchtigheit geliefde met vaaderlyke vuurigheit hunne behoudenis te behartighen zonder nochtans booven oorbaar te haasten Zy zonden hier neevens eenighe afgeworpe brieven van den vyandt waar by te speuren was dat hy zich mistrouwde met aanvechting veel te bedryven De Prins eer hy deezen ontfing schreef anderwerfs beval hun eendraght   lydzaamheit spaarzaamheit in mondtkost en vertoonde wat naam wat gloory te winnen waar met het behouden eener plaatse waaraan heel Hollands heil hing Daarop keerde tot antwoordt oft schoon hun kooren zoo verre niet toelangen moght zoo hoopten zy echter de drie maanden te verduuren in besluit van liever den buik te zien slanken door gebreklykheit dan t zwellen van den hals te gedooghen door prang van t Spaansche juk De vyandt zelf zoude maagherlyk soppen moeten zoo die van Delft Rotterdam en ter Goude geen eetwaaren ten plattenlandewaarts uitlieten nocht hun de sleur hunner neeringe bet ter harte ging dan t verlichten der bondtgenooten die hem van hunne poorten afkeerden Eenighe uitwykelingen die men te dier tydt glippers noemde bestonden zich ten bewinde der dingen in te wikkelen biedende aan Baldes den dienst hunner pennen met kloeke hoope van de   Leyenaars te beleezen door verheffing der Spaansche mooghenheit en eener veilighe genaade Hun werd niet geantwoordt dan met deunen en ydel papier zoo t scheen Doch naader daarop lettende vond men in t midde een kreis en daar binnen dit veirs met flaauwen inkt geschreeven

Fistula dulce canit volucrem dum decipit auceps
 De vooghlaar op bedrieghen uit
Den vooghel lokt met zoete fluit

Zommighe uitgereizde burghers dien t padt naa huis door t schielyk beleg was afgesneeden pooghden dertigh schuiten met rog en tarwe by nacht van der Goude naa Leyde te doen voeren Maar t scheen van den heemel beschooren dat die stadt door zorgheloosheit in last koomen moest De weghwyzer een huisman vooruit getrokken om zeekere kaade door te steeken ging naa t volbrengen van dit werk daarneevens   leggen slaapen Waaroover de schuitluiden en soldaaten hun bygestelt hem niet vindende naa dat zy tot den dagh toe gedwaalt hadden en dubbelheit op den boer begosten te vermoeden naa ter Goude keerden De beleegherden hun te gemoete getooghen waaren nochtans niet al vergeefs uit dan bejeeghenden by Heymans brugh twee scheepen van den vyandt die zy bemaghtighden T volk werd omgebraght een deel eet- en kleedwaaren met schut en krystuigh uit de scheepen gelicht het eene in den grondt geboort het ander verbrandt De Spanjaardts van Leyderdorp vervoeghden zich by de Zeylbrugh om hun de roof tontjaaghen oft zoo dat niet gelukken wilde eenigh vee wegh te dryven Maar t een en t ander werd hun belet door eenen harden uitval ter Hooghwoerdsche poorte zulx beide buit en beesten onverkort in stadt raakten Een ingebooren ooverlooper met naamen Peerken Quaatgelaat werd op deezen toght gevangen daatlyk gevierendeelt en de stukken ter poorten uitgehangen Men namper ook etlyke ruiters aan om in t schermutsen bet toe te zetten doch zy deeden kleenen dienst mits de naabyheit des vyands die meester van veldt en weeghen was Maar veele schuiten met lyftoght werden hem afgenoomen door de Leidsche vrybuiters die met geschut op plempen en schouwen tot in de Meer toe voeren en by behulp der uitvallende burgheren de weederreiz wonnen Een zeldzaame zaak eevenwel dat de beleggers de vaarten niet anders verzeekert hadden Nietteeghenstaande de beezigheeden der oorlooghe quam Baldes gelyk de Spanjaardt minvalligh is op een Joffrouw in den Haaghe te verslingeren bekoorde en onderhield haar sint Deeze speelsheit doorgaands gewoon de zorghen uit te spannen en de geleeghentheeden oover t hooft te zien gaf by geval hier oorzaak tot het teeghendeel Want met het vaaken verkeeren te dier plaatse raakt hy t oogh te werpen op de schans te Maaslandsluis die met eenigh volk van den Prinse bezet was maar quaalyk houdbaar en zonder grof geschut hoewel die uitwaateringh daanspoelende stroom en t naabuurschap van den Briel wel anders vereischt hadden Hy zonder Don Louis Gaëtan met neeghen vendelen Spanjaarden en eenighe Waalen al de welke in vieren gesplitst ter weederzyden lanx den dyk van vooren uit de weiden van achter te schuite met mosketten ten storm tooghen Doch stieten zy t hooft voor dien tydt en Gaëtan de lenden aan een loodt dat hem luttel daaghen leeven liet De Nassauschen voorziende dat zy t eer lang te quaadt   moesten kryghen scheepten s nachts naa den Briel oover Alzoo ging Maaslandsluis verlooren en Vlaardinge volghde De soldtburghers van Leyde deeden temet een uittoght en leerden vast soldaten zyn Verneemende dat Baldes tot Lammen een vierendeel uurs van de vesten een blokhuis begon aan een kruiswaater dat zyn takken naa de stadt naa Leyderdorp Zoeterwoude en Delft uitstrekt begaaven zy zich in zes plempen naa buiten om dien neuzdwang voor te koomen
Maar zy werden ontfangen by drie vendelen knechten en met verlies van vier plempen en eenigh volk steedewaarts gejaaght Onder t vendel des Heeren van Noortwyk lagh een jongen van zestien jaaren die in de wandeling Leeuwken geheeten werd zeeker des naams wel waardigh Want hy diende voor man en strekteer een dubbelen hebbende reeds in t voorigh beleg verscheide proeven van een rapsche koenheit gewracht Nu spanden zyn stoutheit en ongeluk tzaamen aan om hem te voeren in een laaghe Spanjaarden die onverziens   uit het gras opstuivende hem leevendigh in hun geweldt kreeghen Uit deezen en zeekren zynen meedegevangen wrong Baldes veel kundschaps van den staat der stadt t zy dat het zoo veel lichter valt de doodt dan de pyn te braaveren oft dat zelden de kloekmoedigheit in die teedere jaaren zoo hecht blykt als de geene die begroeit zynde door rypheit van oordeel haar kraft met reede verstaalt heeft De verwondering zyner deughd hadde zy te werken gevonden op luiden daar rechte eer en eedelheit van inborst aan gespeurt kan worden waar maghtigh geweest om hem ten minste t leeven te doen schenken Maar hy was gevallen in handen van loeren die hem eerst neuz en ooren afsneeden daarnaa by een teen aan een staak ophingen Hy zoo rad als een waater klaaverd in deeze gestalte by zyn eigen been op en werd voort doorschooten Die van binnen nu oover de maandt beslooten geweest en onzeeker hoe lang het duuren moghte raamden naader orde op de eetwaaren Men bevond honderd en tien last koorens in stadt veertienduizent eeters daartoe Elken mensche werd  s daaghs een half pondt broodts toegeleit t welk den arbeidsman dikwyls niet dan een ontbyt strekte Doch aan de waakers mits hun morren moest men een heel pondt toestaan T moes werd ook raadighlyk uitgereykt karnemelk alleen toegelaaten op dat de booter ten oorbaar quaame Maar op t verbodt van zwaar bier brouwen werd te luttel gepast Zy hadden al geduurende deerste beleeghering papieren geldt geslaaghen en deeden t nu weederom gang neemen om naa de verlossing in zilver verwisselt te worden Op tweederley stukken de groote van achtentwintigh de kleene van veertien stuivers stond een Leeuw met een speer en een hoedt daar op in zyn klaauwen en dit omschrift Haec libertatis ergo dat is dit om der vryheit wille Aan dandre zyde las men Urbem Leidam servet Deus God behoede de stadt Leyde
Andre werden gemunt op deeze woorden Nummus obsessae urbis Lugduni sub gubernatione Illustrissimi Principis Auraici cusus Penning geslaaghen by de beleegherde stadt Leyde ondert bestier des Doorluchtighsten Prinse van Oranje Deeze hadden aan dandre zyde stadts waapen twee sleutels kruisselinx tzaamengevoeght Noch andre droeghen t zelfste merk en deeze woorden daar by Pugno pro Patria Ik vecht voor t Vaaderlandt De Spaanschen om hun t genot hunner kooltuinen te beneemen bestonden buiten de Reinsburgher poort teeghens de steenstraat   een schans op te werpen Maar de beleegherden berstende met groot gedruis ter stadt uit ooverrompelden den vyandt en deeden hem vlieden Een burgher geheeten Pauwels Pauwelszoon Vlieguit was deerste met op den wal te vlieghen en verdiende twaalf andren zeggen maar zes gulden daar toe gestelt Zoo veel geldt een gering loon als t met den glans der eere verguldt wordt Naamelyk weenigh daaghen daarnaa won een Philips Dirxzoon gelyken prys met het beklimmen der schanse te Boshuizen daar al water in was doodt gesmeeten werd oft half leevendigh begraaven onder de geslechte wallen Dan Hopman Bartholomeeus Haavikszoon hier van eenen koeghel getroffen bestorf zyn quetsuure De verbittering aangroeyende werd ook zeekere som belooft aan yeder die t hooft van eenen Spanjaardt in stadt brengen zouw En het volk liep voortaan met zulke hitte ter schermutsing dat men t ten laatste by klokgeslagh verbieden moest Ontrent het aantasten van Lumey en Entes hebben wy verhaalt hoe de Graaf van Bossu den Delfschen Burghermeester Huig Janszoon van Groeneweeghen uitvoerder van dat stuk en Roomsgezindt pooghde tot vankenis des Prinsen en ooverzeinding zyner doorluchtigheit naa t Spaansche leegher te bekooren hoe die toeleg in t licht quam en Groeneweeghen om dat hy weigherde door looze handeling Bossu in een laaghe te lokken een wyl in zyn huis bewaart bleef Baldes nu bericht van zyn gezindtheit en mooghende daarenbooven vermoeden dat hem dat leedt in den krop stak ging hem met schryven en hooghe beloften aan ten einde hy by hulpe zyner geloofsverwanten hem in der nacht een poort ontsluiten wilde
T welk   Groeneweeghen naa eenighen strydt in zyn gemoedt den Prinse te kennen gaf Ende trachtte zyn Doorluchtigheit hem tooverreeden dat hy t belooven zoude om de Spanjaardts op een vleesbank te brengen Dan de Burghermeester maakte zwaarigheit met voorwenden dat hy van zyn gewisse zoodaane dubbelheit niet verwerven kon wel t oopenbaar keeren en krenken des vyands Als hy volstond in t weigheren zonder s Prinsen steurnis te schroomen werd eevenwel de handel op zynen naame zoo verre vervolght dat uur en plaats beteikent mynen met bussekruidt en andere laaghen gereedt waaren Maar men had quaalyk voorzien teeghens de nieuwsgierigheit van zommighe vrouwpersoonen die als t er gedyen zoude zich niet onthouden konden van t hooft ter venster te brengen Met een haaperden de valbruggen door verbaastheit der geenen die ze neêrlieten en maakten eenigh gedruis Al t welk de Spaanschen die wel drieduizent sterk waaren deed achterwaarts denken en deizen sneller dan t grof geschut van de vesten kon afgaan om de laatsten tachterhaalen Hebbende de list eenen misgang gehadt keerde zich Baldes tot het geweldt om een Prinsenschans leggende op de Poldervaart tussen de stadt en Ooverschie te bemaghtighen laatende zich voorstaan dat zoo hem dit gelukte Delft afgesneeden van Rotterdam en Schiedam niet veel meer aamtoghts dan Leyde behouden zouw Hy besprong ze dan ten heftighste aan alle zyden teffens Niettemin die van binnen verwittight van zyn voorneemen en daar teeghens gespitst tastten der wyze van zich dat er de Spaanschen niet alleen bruggen ladders en ander stormtuigh maar vervolght zynde eerst door de schanselingen thans by de Delvenaars tot aan de Hoorenbrugge toe wel vierhondert man in de loop lieten Terwyl aldus het hart van Hollandt dreunde stortte Chevreaux in t Noorder gewest met meerder maght dan te vooren Uit de schans tIlpendam vertrokken de soldaaten te schuite geduurende daanvechting De schanselingen tot Purmerlandt verwachtten den storm niet Maar Purmerendt hebbende den eersten aanstoot   afgestaan werd verzeekert met sterker bezetting uit de buursteeden gelicht hoewel t bedenklyk viel de zelve tontblooten zonderling Hoorn daar eeven als tEnkhuizen geen krysvolk altoos bleef Dies   hortte t Spaansch geluk hier en waaren de Noordthollanders hem seedert te gaauw kundigh des oords en weetende met springstokken galeykens en schuiten zich der maate te geneeren dat de Baroen eerlang by de tweeduizent van de zynen zoo hier zoo daar verslaaghen oft verzoopen liet uitgezeit derdhalfhondert die gevangen tot Hoorn gebraght werden Den Zuider oordt quam Vitelli bestooken
De welke vindende met een regement Spanjaarden vyftien vendelen Waalen en twaalf stukken geschuts geen vatten aan Bommel en immers zoo weenigh aan Gorkom dat met ooverwaateren der landouwe lichtelyk tontzetten was zyn gal op Workom uitspoogh Daar laaghen vyf   benden soldaaten in maar zynde beschooten en aangevochten ruimden by eighen onthiet des Prinsen donhoudbaare plaats en begaaven zich in eenighe scheepen recht te tyde daar aangekoomen niet zonder verlies nochtans van hondert en vyftigh man oft daar ontrent Van daar rukte Vitelli voor Leerdam op de Linge geleeghen dat twee vendelen krysvolx in had Deeze naa dat al t geschut des Markgraaven van s nachts te tween tot aan den middagh gespeelt had en t rondeel van t slot gevelt gaaven t steedeken oover by verding dat men hen met pakkaadje   en geweer doch doove lonten zouw laaten uitgaan dinwoonders aan lyf nocht goedt beschaadighen Maar de burghery op t Stadthuis ontbooden werd met de vreeze der doodt gepynigt tot dat men er vond die haaren predikant en schoolmeester ontdekten De welke neevens een Leeraar van buiten die zich daar veiligher gewaant had met de koorde zyn omgebraght Asperen noch zwakker plaats   ontfing hem op enkel besprek dat de soldaaten vertrekken moghten Naa zoo gering een verrichten keerde Chiappin tot den Landtvooghdt De Zwitsers werden afgedankt de Spanjaardts ten deel in de kleene steeden van t sticht Uitrecht geleit ten deel tot styving des leeghers voor Leyde gezonden Deerlyk te deezer tijdt was t geleeghen   met s Landts neeringe de koophandel gezwicht by verbodt ter weederzyden Want de Prins hoewel hy eenen yegelyke de vaart op Hollandt toeliet leed niet dat men zonder verlofgeldt te betaalen yets daaruit voerde oft dat yemandt van Ooste oft Weste koomende zynen wegh naa de haavenen naame die voor den Spanjaardt hielden En Don Louis had lyfstraf gestelt zoo op het zeinden van eenighe waaren naa Hollandt oft Zeelandt als op het ooverbrengen der geenen die in de zelve gewesten geteelt oft gewrocht zouden zyn Ende als die van Antwerpen vertoonden dat te scherp een onderzoek daarop tot hinder van stads welvaart gedeegh kreeghen zy tot antwoordt dat donderhandeling voortaan heel af te snyden stond hebbende zyn Majesteit liever dan die te gedooghen dat niet alleen Antwerpe maar heel Nederlandt jaa Spanje verdorven wierd T welk hun te harder viel mits hy verscheiden vreemdelingen by vry geleide toeliet zyn eighe plakkaaten op dat stuk toovertreeden Eevenwel hoe heftig hy de vyandschap inzette zoo verzuimd hy echter niet de volken met aanbodt van genaade en voorslagh van vreede te wiegen
Den zesten van Zoomermaandt werd op naame zyner Majesteit een vergiffenis afgeleezen zonder zoo veelderley luiden en daaden uit te sluiten als ten tyde des Hartoghen van Alva gedaan was Men had slechts zijn zonden te biechten ontslagh daaraf te verzoeken en met oprecht berouw tot den   schoot der Roomsche kerke te keeren Zelfs daanhangers der weederspannighen zouden deeze gunste genieten indien zy zich binnen twee maanden bezinden Jaa den gheenen die in rechte veroordeelt bleeken had men te laaten volghen de goederen hun afgevonnist zoo de zelve niet reeds van s Koninx weeghe waaren aangeslaaghen Noch zouden daangetaste den ouwden eighenaar weeder ingeruimt worden zoo hy beweeze gestaadelyk als een Roomsch Christen geleeft te hebben Ook werden onder deeze genaade alle staaten burgheryen en broederschappen begreepen op den welstandt der welke de Koning had orde te stellen die gemeeten naar de reede en den noodt der dingen teffens zyn liefde en geneeghenheit thenwaarts betuighen zouw Om al dit volkoomentlyk plaats te doen grypen werd van den Paus een bulle verworven tot behoef der boetveirdighen Maar gelyk de meenighvuldighe uitzonderingen van de quytschelding by den Hartogh verkundight aangezien werden voor zoo veel strikken om donvoorzichtighen een voor een te belaaghen alzoo namp men deeze voor een ruim net om hen in grooten getaale schielyk te bespannen t zy dat de schriften hierteeghens uitgegeeven in druk by die van Hollandt en Zeelandt oft de weldighe aanslaaghen der Spanjaarden dit achterdenken veroorzaakten oft dat de Vorst wen hy eens in den haat raakt het nemmer te pas kan maaken De Landtvooghdt waanende de harten hierdoor tot eenighe gedweegheit bereidt   te vinden droegh s andren daaghs den Staaten voor hoe zy in plaats van den tienden en twintighsten penning twintigh tonnen gouds belooft hadden zes achtervolghende jaaren lang waarvan het vyfde liep en de vier onbetaalt waaren verzocht dat men t geldt verschafte en daarenbooven bondtschriften van den tweeden hondertsten penning meede ingewillight te lichten naa t verloop der zes jaaren Veele en prangende reedenen hierteeghen werden by de Staaten oovergeleidt dondraghlyke tuchteloosheis en ooverdaadt van t oorloghsvolk die den koophandel bekneepen hield en deeze hooftzeenuwe van den staat verstuikte t verkorten hunner vrydoomen en gerechtigheeden t opbrengen van groove sommen die niet altoos oft tot s Lands eighe verdrukking gestrekt hadden de armoê der uitgemerghelde gemeente
Eindtlyk dat er geen naader raadt was dan den Koning te berichten hoe t er stond op dat hy de herwaartsreiz aannaame oft ten minste eenighen Vorst van zynen bloede ooverzonde Maar spoeyen moest men oft zouw te spaade koomen en alles verlooren vinden T scheen nochtans dat de Staaten van geldt zouden gescheiden zyn indien men t zelve by inboorlingen hadde willen laaten handelen Maar de baat van dat bewindt te missen de Landtzaaten om betaaling naa te loopen en boovenal de knieren van den krygh te laaten draayen door de geenen die men met burghen en bezettingen nemmer genoegh gebreidelt achtte was den Spanjaardt te veel geverght En hy heeft daartoe seedert hoe zeer hem ook de noodt parste nooit ooren gehadt Alzoo verliep de zoomer zonder besluit op dit   stuk De Staaten van Hollandt waaren dat pas vast om gelyke boodtschap tot Rotterdam vergaadert Daar zagh men voor oorbaar in het lichten van een tonne schats by vyfhondert gulden teffens op toezeg van fret en eenighe vrydoomen voorts de harten tondertasten met verzoek van zeeker maantgeldt te betaalen by yder naar zyn goede geneeghenheit tot onderhoudt der bezettingen en zoo daar yet ooverschoot tot werving van volk te velde In t maanen niettemin hield men den luiden voor dat donwillighen zouden geschat worden en bedwongen tot opbrengen Ter zelve daghvaart vernamp men den voortgank der toerustinge in Spanje en dat een groot getal zoo van Hollandsche en Zeeuwsche als Embder en Oostersche scheepen aldaar bekommert laaghen om den Koning te dienen Zelfs eenighe bootsluiden die hunne schippers aan landt laatende uit het beslagh ontzeilt waaren braghten hieraf de tyding Dies werd orde gestelt om daarteeghens te waapenen   te waaken en alle baaken tonnen en teekenen der diepten in een uure wegh te neemen Waarmeê men zich verzeekerde den vyandt buiten te houden oft yslyk te doen sneuvelen op den drempel der invaart Doch als de vloot nu verzaamelt en booven t schipsvolk vyftienduizent soldaaten gemonstert waaren verrookte dit bestek door t smelten des heirs aan den bloedtgang dieer onder quam en zelf   den Ammiraal Pedro Melenda meesleipte eenen man van ontzighlyken naame behaalt met het verdryven der Fransoizen uit Florida Geduurende die van de Staaten tot Rotterdam werd een zaamening van de gemaghtighden der Hollandsche en Zeeuwsche kerken tot Dordrecht   gehouden om reeghel en maate te raamen waarnaa men de zelve eenpaarlyk te bestieren hadde
Al voor het ooverlyden van Noirkarmes had Don Louis door tussenarbeidt van den zelven eenighe oopening van vreede begost en daaraf aan den Prinse doen schryven door den Heer van Aldegonde   dien toen tUitrecht gevangen zat Maar naa de Mooker zeeghe kreegh de Landtvooghdt eenen andren inval zich laatende bedunken dat de tydt aanwees hoe men voortaan s Koninx achtbaarheit moest doen gelden dat ook de bewillighing zyner Majesteit in deezen geen glimp van genaade kon hebben t en waar zy van de weederhoorighen eerst aangezocht wierde Doch sint de doodt van Noirkarmes had hy den Graaf van la Roche en nu neevens dien den Heer van Champaigney hiertoe te werke gestelt Waardoor de zaak zoo verre gebraght werd dat de Heer van Mathenes van Reviere en de   Voorspraak meester Johan van Treslong die uit Hollandt tUitrecht gevlucht waaren tot Rotterdam onder schyn van hunn eighe dingen te beschikken met de gemaghtighden der Staaten in besprek quaamen en dit bescheidt op hunnen voorstel kreeghen Zyner Majesteit zoude gelieven de landen van t uitheemsch krysvolk oorzaak aller ellenden tontleedighen ende noopende t bevreedighen en regeeren der zelve zulx te voorzien als de Raadt der Algemeine Staaten wetlyk beroepen meêbrengen moghte Dat haar ten minste geviele eer de gemeente bet verwilderde door den krygh en de neeringh teenemaal gedempt wierde plaats te geeven aan een schorsing van waapenen en t vertrek der vreemde soldaaten ter weederzyden Waar toe zy van de hunne allen plicht van getrouwe onderzaaten voldoen wilden Eer zy vertrokken zond Champaigney den Heer van Aldegonde mits dat deez zyn weederkoomst door gyzelaars verzeekerde aan den Prinse T had den naam dat hy ging om wissel van gevangenen te sluiten en voorneemelyk de verlossing des Graaven van Bossu te vorderen Maar t pit van zynen last bestond in t uitwerken deezer twee punten dat s Koninx achtbaarheit bewaart wierde en geen vermaan gemaakt van den Godsdienst Hy won zoo veel dat de Staaten hem de meening aan Mathenes en Treslong verklaart by forme van smeekschrift ooverleeverden Hier meede toogh hy weeder naa zyn gevankenis Dan t zelve als te hoof quaalyk smaakende werd eer lang te rug geveirdight aan den Heere Junius Steêvooghdt tot Kampveer door Champaigney die met het zeinden van Aldegonde naa Hollandt kleenen dank begaan had Dit deed de draght van den payshandel op een storting uitkoomen De Stadthouder van Vrieslandt Robles loerende op eenighe der eylanden oft kleene Noordthollandsche steeden ooverdekte zeeven scheepen met turf en stopte t ruim met soldaaten Die   van Enkhuizen des verkundschapt door eenen die in der nacht oover de vesten van Sneek gevallen was waarschuwden hunne gebuuren en manden etlyke zeilen met kryghs- en bootsluyden die te tydtlyk erkent by de turfscheepen nochtans de zelve ontrent Staaveren aan landt joeghen en naa t uitspringen des volx wegh voerden
Maar de Prins van Oranje gevoelende tot in der ziele toe den noodt der Leyenaaren de welke zoo ze niet beeter dan die van Haarlem geredt wierd geschaapen scheenen zyner fortuine en voorts der gansche parthye den rug in te ryden voerde zyn gedachten om her in t wikken en ooverwentelen van t eene middel naa t andre dat tot verlossing der beleegherden en steun zyner achtbaarheit dienen moghte Speurende alle weeghen toegebolwerkt bezind hy eenen te maaken daarer geen lagh en de baaren der Noordtzee tot baaners van t veldt te gebruiken Een toeleg van windt t en waar de landtzaaten zich troosten wilden zes oft zeeven tonnenschats aan dyken hoeven en vruchten teffens in t waater te werpen op een onwisse hoope van daarmeê de slaaverny die hen dreighde en t aankloppend bederf hunner bondtgenooten af te koopen Doch daar lagh alreeds een groote plek woest oft in s vyands geweldt en diend hem tot onderhoudt Hy droegh het dan voor en zyn taalmaght en reedenen dreeven deur dat in betrachtingh van t spreekwoordt   beeter bedorven dan verlooren landt het vonnis gevelt werd en een ongemeete oord akkers en weiden te drenke verweezen Voorts gaf men verlof om by hoofdelyke zetting hondert en twintig duizent gulden in der haast op fret te vorderen die met zulk eenen yver verschaft werden dat zoo my gebleeken is eenige van de treflykste vrouwen daaronder de gemaalinne van Goodevaart Brasser Burghermeester tot Delft al haar sieraadt van ringen en keetenen als aan s vaaderlands goeden Engel ten offer braghten Ende t zelfste is haar ten minste tot tweemaals gebeurt Noch werden booven de loopende schattingen vyfenveertighduizent kroonen ter maant ingewillight Jonkers Daniel van Wyngaarde en Willem van Palestein aanveirden den last van het doorsteeken der dyken Zelf de Prins en eenighen der Staaten met hunnen   Voorspraak Pauwels Buis pasten by de werken te weezen en in t eerst van Oestmaandt werd de Ysseldyk ontrent Kappelle daar zy een blokhuis hadden tot zestien plaatsen opgedolven Tussen Rotterdam en Delfshaaven groef men van gelyke een loch dat weldigh wydt gaapte en een gruwzaam nat verzwolgh Ook deeden dopgezette sluizen vooral tot Rotterdam voorts tot Schiedam en andere van t Westlandt die men in zyn bedwank had geen geringe tooghen Zyne Doorluchtigheit thans hebbende den Ammiraal Boisot uit Zeelandt ontbooden hield met hem in t bezonder by wylen met de Staaten raadt hoe men t best aangaan zouw om den toeleg te doen beklyven De voet geraamt en Boisot naa Walchere gekeert zynde ging het tot Rotterdam Delft en der Goude op een kryoelen en woelen met toerusten van galeyen platboodemde scheepen koorenschuiten soldaaten en waapenen Niet eeven eendrachtelyk werd het   gemeene beste in Noordthollandt bevordert daar men hebbende van buitengeweldt nu luttel te lyden inwendelyk ooverhoop geraakt was door ongenucht herreezen tussen Sonoy en de gemaghtighden der steeden En t geschil liep zoo hoogh dat hy ontslagh van ampt aan den Prinse verzocht
Doch als zyn Doorluchtigheit voorwendde van den Graaf van den Bergh in zyn plaatse te stellen die van minder beleidt was en geschaapen immers zoo kleen een achting te hebben vonden zy raadzaamst in t eindt zich met Sonoy te vergelyken Tot Leyde hoewel t gebrek de taafelweelde genoegh verbood werd bevoolen eenen biddagh met vasten oover te brengen zonder nochtans te waanen dat het een dienst waar om Godt te verplichten Zynde t kooren meest verteert begost men zich met peen kool en groente te behelpen   T welk de zelve zulx in pryze deed opslaan dat de moestuinluiden in kort eenen rykdoom ooverwonnen Daar waaren ten aanvang des belegs tneeghentigh paarden en ontrent duizent stuks hoorenvee getelt die onder vrye hoede van t grof geschut vast bleeven te weide gaan en op zeeker geluit eener klokke wisten steedewaarts te keeren Als nu van dagh tot dagh de mondtkost minderde werden de paarden gestalt op dat het gras onder de melkbeesten te ruimer omquaame Thans begost men ook de koeyen te slachten Dit en t achterblyven van zeekere boode aan den Prinse gezonden braght de gemeent aan t morren Om t welk te stillen andere luiden door onbekende weeghen afgeveirdight werden die hunne behoude reize met lossen van grof geschut tot Delft gelyk zy belooft hadden kundigh maakten Daar op quaamen den twaalfden van Oestmaandt twee briefdraaghers in stadt waar by zyn Doorluchtigheit haar voorneemen en hoope verklaarde met lof der beweezene standtvastigheit en aanpryzen der volhardinge Hier door gemoedight en hebbende uit een gevangen huisman verstaan dat de schans aan de Poelbrug zwakkelyk gemant was doet men alle klokken te waapen kleppen en streeft in maghtighen getaale derwaarts doch werd   te wakker ontfangen om yet vorderlyx te verrichten Domstaande veldtvruchten echter zoo rondt en lankwerpigh kooren als andere werden gesneeden en binnen gehaalt zonder dat de vyandt die t aanzagh zich des scheen te bekreunen Oft het hem zoo naa by de vesten te heet was oft niet der pyne waardt zoo gering een invoer te beletten oft aan tydtlyk onthiet en orde gebrak zoud ik niet kunnen zeggen Den eenentwintighsten der gemelde maandt schreeven de beleegherden   den Prinse Hoe zy bevonden hunne reekening van drie maanden houdens naamelyk de twee met broodt de derde met armoê juist uit te koomen gemerkt de moutkoeken booven vier daaghen niet strekken moghten En t wonderde hun hooghlyk dat zy als gansch vergeeten nooit schryven van de Staaten hunne bondtgenooten vernoomen hadden daar t nochtans tot groote verquikking hunner gemeente dienen kon
Eevenwel eer deeze brief afgink ontfingen zyer van zyne Doorluchtigheit eenen die den inval en ryzing des waaters te kennen gaf Neevens hunnen voorzeiden zonden zy s andrendaaghs antwoordt op deezen en vertoonden den Prinse welke dyken men naar hun gevoelen eerst hadde door te steeken Maar de vrybuiters die der steede dienden quaamen den zeevenentwintighsten op t Raadthuis voedsel eischen oft behoorlyk afscheidt om eenigh heenkoomen te mooghen zoeken alzoo zy liever hadden t lyf teeghens den vyandt te waaghen dan te vergaan van gebrek Mits men hun t eerste niet toezeggen kon verworven zy t ander en vertrokken niet zonder onbenoeghen der Ooverheit en gemeente Doch die dit verhaalt meldt niet hoe hun de uittoght gelukte Ten zelven daaghe schreeven de wethouders weeder aan zyne Doorluchtigheit ook aan de Staaten die hen daarop van t bevlytighen der toerusting en t plichtbewys der gebuursteeden bescheidentlyker verwittighden by brief en booden Tot teeken van de ooverkoomst der zelve schoot men van de Hooghwoerdschepoort naa t leegher tot Leyderdorp en vuurde op den kerktooren met lantaarnen waarentussen Burghermeester Pieter Adriaanszoon van der Werve die onder al de Wethouders is standtvastigheit yver en nyverheit uitmuntte om deeze hoope der naakende verlossinge in de twyfelmoedighe harten bet op te blaazen omging met de stadtsspeelluiden en tot vier oorden de schalmeyen deed steeken vroedighlyk te werk stellende de bekoorlykheit der zangkonst die nemmer zoo tydigh is als in de stonde der versleeghenheit De vyandt niet weetende wat denken hieraf deed zich voorts in sterken getaale doch niet dan windtbreeken met schieten by duister teeghen de vesten S nachts naa den dertighsten worp hy by de galgh een sterke schans op tot weering van t geweldt dat de beleegherden gewoon waaren te doen uit zeeker wel bevest schip om hunne schermutsingen te lande uit het waater te styven In deezen standt der dingen werd schielyk   de Prins getroffen en ter neêr geworpen van een ziekte zoo heet en heftigh dat zy voor pest geoordeelt zyn eighen hofgezin schuuw van hem maakte en hy zelf hun beval voor smette zich te hoeden
De vinnigheit der quaale had weldighe hulp aan het hartzeer uit inbeelding dat Leyde op het gypen leggende t onzet niet afwachten zoude En door t Landt zworf nu gerucht hoe zyn opstaan buiten hoope was onder de Spaansgezinden dat hy t reeds had afgeleit T welk graatighlyk gelooft aldaar met styve kaaken deed uitzetten dat der eedverwanten toeleg mits hem die zuil jaa ziel begaf in en tot stof storten moest om van een enkelen aadem der Koninglyke mooghenheit verblaazen te worden Zeeker Kornelis van Mierop ontfanger der gemeene middelen van Hollandt die om eenighe booden der beleegherden by zyne Doorluchtigheit te brengen tot Rotterdam gekoomen was ontmoette een vremdt ding in haar huizinge niemandt die hem eenigh bescheidt wist te geeven Zynde ten laatste ter slaapkaamer ingetreeden vond hy den Prins te bed leggende zonder bystandt van eenighen mensche en bestond hem te vraaghen naa zyn gesteltenis en dienaars Die antwoordde met flaauwer stemme dat hy zeer krank was en zyn volk van der handt had doen gaan Hy stelde zich nochtans tot gehoorgeeven en verstaande dat Leyde noch hield dankte Godt met verfrooyden gheest look ook van dien tydt op en kreegh allenskens kloekheit om de toereedingh meelydend aan zyn quynen met ernst en yver voort te dryven Zoo haast de lucht hem draghlyk viel vertoond hy zich der gemeente Waardoor de verslaaghe gemoeden als uit een zwymeling   opstonden en weeder tot zich zelve quaamen De Zeeuwen midlerwyle deeden een landing in Vlaandere ende vertoonende zich met vyfhondert knechten binnen sooghs van Axele hielden tweehondert ruyters wat achterlyker verborghen Waarop soldaaten en burghers zich luttel hoedende voor diergelyke treeken en waanende t voetvolk gemaklyk oover te mooghen met grooter stoutheit dan voorzight uitvielen De Nassauschen zich veinzende als oft zy t te quaadt kreeghen deizen schreede voor schreê tot dat zy de Axelaars binnen de laaghe hadden Toen bieden zy t hooft weeder ende koomen de paarden den steedelingen op rug en zyden spatten Sint was t doodtslaan geen vechten ende werden zy tot eenen toe neêrgehouwen weigherende de verwinners alle genaade van vankenis in weêrwraak van zeekere koopluiden   by dAxelaars opgehangen Het steedeken hierdoor oopen staande werd geplondert en tot asch gemaakt
Ontrent den zelven tydt gingen tweehondertduizendt gulden tot betaaling des krysvolx van Antwerpen naa Holland onder geleide van tweehondert Spanjaarden Deeze verjoeghen hunne bevelhebbers sampt de geenen die t stuk laakten deelden t geld onder zich om en veeghdener meê naa Vrankryk toe Doch zy werden meest al by Mariëburgh ingereeden van eenighe lichte paarden en ten deele verslaaghen Etlyke ontquaamen t met hun aandeel oover de grenzen Maar een goede som der achterhaalde penningen werd by de zelfste ruiters buit gemaakt zulx dater zeer luttel af ter handt quam Ende dit liet men oover zich gaan zonder des eenighe ervoelenis by oopenbaare straffe te toonen wordende alles uit schaamte versust en der vergeetenis bevoolen te meer viellicht om den Staaten klachtigh oover t quaade huishouden den mondt niet wyder te oopenen De Koning ook om de gunst der ingezeetenen eenighszins te queeken en tot bewys van erkentenis hunner diensten bedacht verscheide Nederlandsche heeren met vooghdyen van plaatzen erflyke Jaargelden en andere   vereeringen Havrenwerd tot een Markgraafschap Barlemondt tot een Graafschap opgerecht Binnen Leyde stelde men op den laatsten van Oestmaandt zeeker besluit der vroedtschappe van den achtentwintighsten te werk Uit kracht van dien moest elk by eede verklaaren wat hem van spyze booven nooddruft van veertien daaghen oover schoot Dat naamen de Regeerders aan tot reedelyk geoordeelden pryze en deeden t den voorighen eighenaaren tot onderhoudt der behoeftighen afhaalen en betaalen uitgezondert het ongeslacht eetbaar gedierte de paarden daaronder begreepen t welk aangeteekent werd met de plaats daar men   t vinden zouw en vergoedt by verlyding van schultschrift voor de waarde Wie bleek yet verhoolen gehouden te hebben verbeurd het en droegh straf Voort slachtte men van vier tot vier daaghen vlees en deelde aan hooft voor hooft een half pondt s daaghs voor zyn geld uit elke soorte by looting zonder dat yemandt yet aankoopen moght eer t ouwde vernuttight waar De scheikaê tussen Ryn- en Delflandt werd nu ter hooghte van tien oft elf palmen aangespoelt en men dacht ze haast te kerven om t Zeesap den wegh naa Leyde te wyzen Welke zorghe Baldes tot raadspleeghing oover t hooftpunt der zaake dreef en in bedenking deed stellen oft het beleg tachtervolghen stonde oft op te breeken
De Spaansche Hopluiden ingenoomen van langer handt met waan dat het waater hunne gekante weederparty was hielden dat het niet laaten zouw den wensch der bondtgenooten in te volghen Mathenes van Wibesma daarenteeghen en Jan de Heuter van Delft want verscheiden inboorlingen des Landts waaren tot Zoeterwoude te deezer zaamening beroepen stelden vast dat het de binnedyken nemmermeer ooverklimmen zouw Maar dat ze tot zommighe plaatsen verzwaart en teeghens doorsneê bezet dienden Dit gevoelen werd waarheitmaatighst geschat en daatlyk naagekoomen te meer mits men zich voorstaan liet dat de Leyenaar door hongersnoodt ten einde van aadem was Ook hoeft het niemandt vreemdt te geeven dat eenighe Spaansgezinden van deezen verstande waaren dewyl t onder de treflyksten der eedtverwanten zelfs die tot het verdrenken van t geweste gestemt hadden aan geene verstanden ontbrak die t niet dan voor een boehaa en kost en moeite en lyden verlooren oordeelden zoo de Spanjaardt slechts geenen moedt verloor en verbeidde water afkoomen wilde Derhalven hoorde men niet alleen het spotten des vyandts onder de muuren maar uiterden zich ook van binnen etlyke Roomsgezinden met schempen De Geusjens moghten nu op den tooren gaan en der Maaze tegemoet zien hoe zy haar stroom tot hun ontzet quam aanvoeren Al t welke de teedere  gemoeden niet weenigh deed flaauwen en eenighe ritzeling van tweedraght verwekte Ten ingank van Herfstmaandt quaamen tot Rotterdam van Vlissinge en Zierixzee de Ammiraalen Louis van Boisot heer van Ruart ende Adriaan Willemszoon met zeeven kromsteevens oover de hondert leepelstukken van kooper oft yzer meenighte van bassen zoo dubbele als enkele en ander kleen geschut Hen verzelschapten achthondert matroozen rapsche gasten kroes van opzight en yslyk in t oogh Deezen was deene arm geknot die den voet oft het been quyt en kloste op stomp oft stelt dandre leeden doorhakt doorboort en de huit tzaamengenaait met litteekens der uitgestaane stryden Naa geen minder woestheit zweemde zelfs hunne pronk bestaande in t draaghen van zilvere halve maanen op de hoeden en deeze letteren daar by Liever Turksch dan Pausch
Welke bysterheit men verbloemde met voorwenden dat de Turk niet gelyk de Paus kraft aan t gewisse doet en zyn woordt beeter houdt Naamelyk hun heerschte tweederley haat in t hart teeghens de vertreeding der vaaderlandsche vryheit en teeghens geloofsdwang Ende om in Turkye te gaan berichting haalen hoe men de Christensche kinderen ontnoomen aan de ouwders met de leere des Alkorans zooght zoo wyde liep hunne zorgh niet Schor van spraak styf in den bek waaren ze en vemeetel genoegh om uit te slaan dat zy nocht Landtvooghdt nocht Paus nocht Kaizar nocht eighen Koning meer dan den geringsten Spanjaardt verschoonen zouden indien yemandt der zelve hun aan boort quaam om beide lyf en ziel in slaverny te brengen Niet zoo reukeloos echter als rauw vond men dit volk dat vlytelyk op orde en t woordt zyner bevelhebberen paste waaronder wel bescheyde en deftighe mannen waaren Tot Delft Rotterdam en elders had men nu tweehondert platboodems veirdigh yder der zelve een oft twee metaale bussen voor op zes bassen ter zyde voorts knodzen en halve   spietsen en van tien tot achtien roeyers Dies werd het opdelven der binnedyken door de vrybuiters van der Goude aan den Hildam tot zeeven plaatsen begonnen met kleene vrucht alzoo de Spaanschen s andren daaghs de gaaten met hooy en hout weeder stopten Om t zelfste getyde werd daanvechting door brieven hervat niet alleen by Baldes en duitwykelingen maar ook ten aanzoeke der zelve by den Graave van La Roche dien men waande dat de Leyenaars bet betrouwen zouden De welke daarop vry geleide voor eenighe gemaghtighden verzochten om eeds ontslagh van Prins en Staaten te vorderen en thans met den Graave in gesprek te treeden Niet dat hun t luisteren naa voorwaarden eenighszins ernst maar hun wit was onder dien dexele de booden zonder gevaar uit en in te kryghen en teffens den vyandt dit zandt in de ooghen te werpen ten einde hy de zelve door t denken dat alle weeghen geslooten waaren te min op de geene worpe waaraf zy zich noch daaghelyx met behendigheit dienden  
Doch Baldes duidende t handelen met La Roche tzyner verkleening weigherde yet wyders toe te staan dan twee daaghen voor gaan en keeren oft dat men luiden aan hem zelf in t leegher schikte Waaroover die van Uitrecht hem naamaals by den Landtvooghdt te last leiden dat door zyn ontydighe nydighe grootsheit en haat op den Graave die de Spanjaards uit hunne stadt had helpen houden de geleeghenheit om Leyde te doen wenden leelyk verwaarloost was Jaa men wil dat zelf Romero zich verluiden liet Indien hem t hoogh bestier waar bevoolen geweest hy zoud het zoo naauw met het punt der eere niet genoomen hebben maar liever de gemaghtighden met den Graave te woorde laaten koomen dan dintreê des winters afgewacht die t verhindren van t ontzet wel grootelyx in twyffel kon stellen De gemelde brieven echter lieten niet doneenigheit in der stadt bet tontfonken inzonderheit sint het ooverlyden van den bewintsman Bronkhorst die maghtigh erducht geweest was en met de strengheit zyner rechtspleeghing de quaadwillighen ingetoomt en der muitzucht den mondt gesnoert had Nu ontzaaghen zy zich niet te snorken dat z hun tong uit het huis van leening gelost hadden en voerden vuilen klap van t spoor by dOoverheit gehouden