Compilatiecorpus Historisch Nederlands 1.0 (CHN): narratieve teksten 1575-2000: holland_1667_huygens_1

<titel>
BIJLAGE
Het ontwerp by den Heere van Zuylichem aengaende eenen Steenwegh op Scheveningh al in den Jaere CIICLIII opgestelt waer van in desen werdt gesproken luydde als volght
STEEN-WEGH
Van den Hage op Scheveningh
Over ende ontrent den Steen-wegh die men voorstelt gemaeckt te werden tusschen den Hage ende Scheveningh komen in bedencken
1 De Redenen om de welcke soodanigen Steen-wegh soude dienen gemaeckt te werden
2 De maniere en middelen op de welcke het selve werck aengevangen voltrocken ende onderhouden soude konnen werden ende
3 De swaerigheden die daer tegens konnen werden ingebraght

Belangende het eerste is bekent dat meest alle dingen werden onder-nomen ofte om Eer ofte om Voordeel ofte om Vermaeck ofte om eenige der selver insichten aen den anderen gehecht Dienvolgens daer alle dry gesamentlick toeloopen dat soodanigen sake sonder omsien betracht ende by der hand behoort te werden genomen En werdt met reden vast gestelt sulcks te geschieden aengaende het tegenwoordige voor te nemen werck
Dat voor eerst het maken van den voornoemden Steen-wegh insonderheit den Hage ende sijne Overigheden in der tijd eerlick ende tot over alle tijden roemelick soude wesen is by de exempelen van alle oude ende heden-daeghsche Volckeren Steden ende Plaetsen van aensien soo openbaer dat onnoodigh wasre veel tijds ende woorden daer aen te verspillen jae soo verre dat in t tegendeel de naerlatigheit van soo aensienlicken goeden doenlicken werck soo by onse tijden als by de naekomelingen qualick met eeren schijnt verschoont te konnen werden Immers en is niet tegen te spreken dat de grootste eere ende aensienlickheit die een voorneme Stadt oft Plaetse buyten hare Grachten kan werden aengedaen bestaet in schoone ende Heerlicke uytwegen zijnde deselve als een verlengh van der selver Straten ende als de Armen van hare Voorsteden die den aenkomenden Vreemdelingh van voren en van verren af een treffelick gevoelen indrucken van de Plaetse daer sy henen gaen ende den vertreckenden eenen dergelijcken naesmaeck laten van daer sy geweest hebben Soo dat dusdanige wercken ontwijffelick van die gene zijn door de welcke de goede naem ende geheugenisse van der Steden Overigheden in der tijd met openbare Tafereelen ende Opschriften meest verdienen by de naekomelingen gemelt verheven verheerlickt ende vereeuwight te werden
In t bysonder staet op dese Scheveninghsche Steen-wegh te gedencken hoe Heerlicken Cieraet het voor de Plaetse van s Gravenhage soude wesen de selve met hare eigen Voorstad staende onder haer eigen Schependomm dat aen andere zijden niets te ruym en valt sulcks te verhechten ende vereenigen dat daer door den Hage genoeghsaem een aensienlicke Zee-Stadt soude mogen genoemt werden ende genieten den selven luyster dien de stad van Delff is genietende door dien sy met een schoone Vliet aen haer Delfs-haven gehecht ende sich alsoo tot in de Mate toe is uytstreckende Dus veele in t korte van de Eere ende Heerlickheit van t werck
De nuttigheit ende het voordeel van t selve bestaet ten eenen in t Gemack ten anderen in t Gewinn
Wat het Gemack aengaet yeder een kan begrijpen hoedanigen gerief Menschen ende Beesten by soodanigen Wegh soude werden aengedaen wanneer men uyt den Hage aen de Zee soude konnen geraken soo te voet als te peerde te Koets ende te Wagen in alle tijden van t jaer ende op alle uren van den dagh met geen andere moeyte dan men tegenwoordigh heeft in t rijden ofte wandelen door alle dandere Straten van den Hage daer men nu in t tegendeel dien wegh niet sonder verdriet van Menschen ende Beesten en kan gebruycken sonderlingh in de Somerdagen wanneer men het gebruyck van Zee en Strand meest van noode heeft het zij om ver-verschingh van Locht ofte om Zuyd of Noordwaerd op eenige verder reise te doen Zijnde niet yeder een gelegen met een gespann van meer als 2 of 3 peerden gedient te werden ende het meerder getal door de diepte van het brandige sand noch wercks genoegh vindende Maar voornementlick staet in Christelicke liefde ende medoogentheit te letten op de merckelicke verlichtinge die de arme Scheveninger Slaven soude werden toegebraght wanneer hare hoofden met sware Bennen gedruckt zijnde hare voeten ten minsten eenen luchtigen tred over een hard pad souden mogen treden oock de Visch daer door t zy gedragen oft over Asch gevoert soo veel te verscher ter Merckt komen dat ontwijffelick de dunste Tongen noch naerder keur als tegenwoordigh daer over souden weten te geven ende tusschen Sand-visch ende Steen-visch een smakelick onderscheid te maken Emmers moghten sich beide de aengevers ende de uytvoerders van soodanigen werck genoeghsaem versekeren dat hare gedachtenisse by die arme menschen in eenen gedurigen loff ende Zegen soude leven sulcks geen verachtelicke belooninge en is
Neffens het Gerief hebb ick het Gewin gestelt Het selve raeckt wederom beide den Hage ende Scheveningh voor soo vele haer welvaren in de vertieringe van eet ende drinck waeren gemeen is Zijnde goed te gissen wanneer soodanigen wegh voltrocken ware met wat een toeloop de reisende ende spelen varende luyden uyt alle omleggende Steden ende Plaetsen den selven souden soecken te genieten ende hoe seer sy de neeringe van Herbergen ende andere Huysen van verteeringe souden verbeteren daer sy nu het zy van buyten ofte van binnens Lands naer ofte door den Hage komende ten einde van een gedeelte harer dagh-reise voor den swaren ende moordaerdigen Scheveninger wegh schricken ende oft heel te huys blijven oft andere wegen om rijden
Een andere gewichtigh voordeel komt hier in bedencken ten behoeve van den Hage selfs namentlick het genot van den Toll die by de Hooge Overigheit op desen wegh soude te vergunnen staen maer alsoo ick korts naer desen oorsake sal hebben om daer af breeder te spreken wil het selve hier overslaen
Naer de Eere ende het Gerief van t werck volght het Vermaeck daer op en behoeve ick geene woorden te slijten Ick gedrage my tot de genegent-heden van alle wandelaers soo te voet als te peerde maer insonderheit te Wagen ende te Koetse ende laete haer oordeelen wat het zijn soude daer haer hedensdaeghs de straten van den Hage te kort vallen ende door het stadige omrijden by naest Menschen en Beesten wervel-sieck werden soo sy haren Tour à la mode gelijck men by Parijs ende andere groote Steden van Italien doet soo verre boven mochten uytreicken dat haer telcken wederom een soete niewigheit mochte schijnen den Hage in te keeren naer dat sy die uytstekende veranderingh van de Zee-locht hadden genoten ende die van t binnen-land des te smakelicker quamen te genieten alles op haer ende harer peerden gemack ende met minder geschudd ende gedruysch dan oft sy de Haeghsche straten hadden leggen om karren welcker sommige niet van de gemackelickste en werden bevonden De gedurigheit deser wandelinge houde ick soo seker dat ick geloove den Steen-Wegh dagelicks sonder ophouden voll gegaens ende gerijds ende van verre als een Begraeffenisse aen te sien soude wesen
Waer mede vertrouwende eenighsins voldaen te zijn het eerste punt van Bedencken namentlick de redenen waerom dese Steen-wegh soude dienen te werden gemaeckt Volght het tweede rakende de maniere ende middelen op ende door de welcke het selve werck soude mogen werden Aengevangen Uytgewrocht ende Onderhouden
Belangende den Aenvangh sonder te staen op de plichten die men in desen onwedersprekelicken schuldigh is den genen die daer over moeten werden gekent ende aengesien als namentlick de E Heeren van de Graeffelickheits Rekeninge mitsgaders de E Heeren Dijckgraef ende Hooge
Heemraden van Delfland soude naest daer aen de meeninge wesen van de Ed Gr Mog Heeren Staten van Holland ende Westvriesland te bekomen den opheve van seker bestendigh Toll-geld daer in allerhande luyden desen weg gebruyckende gehouden souden zijn uytgesondert alleen de Scheveninghsche Visch-luyden ende soodanige als met haer ontrent die neeringe den sueren kost winnen
De lijste van desen Toll souden begroott werden naer de gelegentheit van de onkosten soo van t maken als van t onderhouden van den wegh waer van dewijl ick hier naer in t breede te spreken hebbe sal dienaengaende alhier geen wijder gewagh maken seggende alleen in t voor by gaen dat ick geloove bevonden te sullen werden dat eenen seer geringen penningh die desent halven alleen op de Koetsen van de Hage gestelt ende naer mijn gevoelen niet ongeerne betaelt soude werden beneffens noch soo veel te trecken van de 2888 Huysen die alhier in den Hage op Brand-gereetschap zijn gestelt wel ruym den Interest soude afwerpen van de penningen die tot dit werck souden dienen te werden verschaft
Belangende dit verschaffen ben ick van gevoelen dat sich de Overigheit van s Gravenhage sulcks niet en behoore te laten ontgaen om redenen die genoeghsaem te begrijpen zijn door de gene die eenighsints vernomen hebben hoe weinigh sich de Steden in Walcheren ende elders de kosten beklagen die sy aen Steen-wegen hebben gehangen
Bevindt sich ondertusschen de Tresorye sulcks gestelt dat haer ongelegen zy soodanigen Hoofdsomme die ick hier onder sal aenwijsen niet seer groot te wesen op te leggen soo is buyten alle twijffel wanneer een mael den Toll bekent ende vast gestelt sal wesen dat men de voornoemde somme sonder moeyte uyt de Kassen van bysondere Ingesetenen sal konnen bekomen konnende een yeder lichtelick gissinge maken van de vruchten die hy uyt het onderpand heeft te verwachten ende in alle gevalle vele schouderen soo men seght licht werck makende
Naer het vinden van de Geld-middelen volght de Forme ende maniere op de welcke de sake aengeleght ende uytgewrocht soude dienen te werden
De meeninge soude zijn Eenen Steen-wegh van kantelingen Klinckaert te maken van de Brugge van t Noordeinde af tot aen de Huysen van Scheveningh ende van daer vervolgens de Straet van t Dorp tot op het Plein voor de Kerck t welck met eenen ende uyt de selve hand soude gestraett werden
Daer zijn Meesters van gevoelen dat de Breedte van desen Steen-wegh op anderhalve Roede soude konnen bestaen ende dat men te vergeefs tot het wisselen van de wagens om meerder ruymte wil verlegen zijn dewijle seggen sy van de Steen-strate neffens de Boomen van t Voorhout doorgaens naeuwelicks de middelste 23 deelen werden gebruyckt Ende soude sulcks in der daed de kosten van het werck merckelick verlichten
Maer mijns bedunckens naer dien soodanige aensienlicke wercken niet alleen haer gebruyck maer oock haer statelick ende onbekrompen gebruyck dienen te hebben ende de onkosten daer ick terstond af spreken sal geensints soo swaer en vallen dat soo goeden Struyve om een Ey bedorven soude behooren te werden soude men t even als in t Voorhout op de volle twee Roeden ofte 24 voet Breedte dienen te nemen
Om het werck te versekeren soude dese Breedte ten wederzijden gesloten werden met een Scheeps-plancke ende die met Paeltjens gelijcks de Strate aengesett ende voorts aengesand naer den eisch
Hier werdt van Klinckaert gesproken ende niet van Straet-steen eens-deels om het gemack van t gebruyck ende ten anderen om den minsten kost makende ons de dagelicksche ondervindinge bekent soo alhier in den Hage daer het gery onendigh is als in eenige Dorpen hier ontrent dat soodanigen Strate seer bestendigh ende mits een weynigh sorghvuldigh onderhouds daer van mede sal gesproken werden een lange menighte van Jaren kan bestaen wel verstaende dat daer toe van den hardsten Klinckaert werde gebruyckt ende geensints van dien anderen wekeren slagh die Plavey genoemt werdt
Komende dan hier mede tot den overslagh van de Kosten bevinde ick uyt de onderrechtinge van verscheiden Meesters hun des grondelick verstaende ende by my aendachtelick uytgehoort dat in de Roede vierkant gaen ongevaerlick 2200 Klinckaert-steenen ende dienvolgens dat soodanigen vierkante Roede soude komen te bedragen 12 Carolus Guldens komt voor de dobbele Roede deser Strate 24 Guldens sulcks by eenen van de kloeckste der voornoemde Meesteren zedert overleden op het ruymste met Arbeid Steen en Hout werde genomen op 25 Guldens Het gae daer mede een weinigh onder oft over het slot van de Hooft-Somme sal doen sien dat het onderscheid van klein belangh is ende niet waerdigh om daer op te staen
Nu is dan de lengde van de Noord-endsche Brugge af tot aen het eerste Huys van Scheveningh by metinge van den Land-Meter Floris Jacobsz Anno 1636 gedaen bevonden 800 Roeden Komende sulcks nett over een met het aftreden van seker geloofwaerdigh Persoon langh overleden die all wandelende op die lenghde gevonden heeft 4800 fijner treden van de welcke mitsdien even 6 in de Rhijnlandsche Roeden zijn gegaen t welck bevonden werdt de gemeene schridt te wesen van een man die sich niet en overstapt
Nemende alsoo yeder een van deser Roeden lenghde als voren op 25 Caroli Guldens komt de Strate in alles van den Haegh tot aen Scheveningh te bedragen 20000 Caroli Guldens
Van by de Kerck van Scheveningh tot het voornoemde eerste Huys toe sijn bevonden noch 112 Roeden lenghde Om het plein by de Kerck te vinden neme ick die ten ruymsten op 130 Roeden dese gedaen by de voornoemde 800 komt 920 Roeden ende tegens 25 Guldens de Roeden als boven voor alle onkosten niets uytgesondert de somme van eens 23000 Caroli Guldens Zijnde mijns bedunckens soo geringen geld ten aensien van soo loffelicken werck dat ick my wederom niet en kan onthouden van waerschouwen dat de naelatigheit van dit voornemen by alle naerkomelingen verachtelick sal werden opgenomen
Want om tot wat naerder aenwijsinge van de Geldmiddelen te komen wie en siet niet hoe geringen Toll den Interest van die somme souden konnen voldoen welverstaende als de selve by maniere van een Wegh-geld geheven wierde van allerhande luyden de Strate te voet te peerde ofte met den wagen gebruyckende ende sulcks door t sluyten alleen van eenen Boom ofte twee namentlick aen de Brugge van den Hage ende op de Heul van de Beke tenzy men bevonde dat een der selve genoeghsaem konde wesen
Doch het werck aldus voltrocken zijnde soude ten derden op het Onderhoud gelett moeten werden Daer in wel volgens dondervindinge van de Stadt van Amsterdam ende andere wel geregelde plaetsen weinig swarigheits is mits de gedurige hand daer aen werde gehouden ende alle de minste breucken geheelt eer de schade grooter werde maer soude ondertusschen de bestedinge van soodanigen onderhoud ende opsicht uyt het voornoemde Wegh-geld moeten gevonden werden ende het selve soo ruym genomen dat alles mildelick ende onbekommert konde worden betracht sulcks wy weten dat over de menighte seer ongevoeligh souden vallen
Endtlick dan ende ten laetsten staen my te beantwoorden ende uyt den wege te leggen ettelicke swarigheden die in desen somtijds zijn komen opgeworpen te werden
Ten eersten smijt men my het Sand in doogen ende seght men dat de Strate geleght zijnde door het overstuyven van de Duynen gedeckt vruchteloos sal werden gemaeckt
Daer op antwoorde ick dat in der daed 2 of 3 sandige plaetsen werden bevonden daer men door soude moeten maer van het swaerste stuyven dat daer vallen kan en maeck ick geen werck met allen Emmers is bekent ende tastelick hadde het gedurigh op die plaetsen gestoven dat de selve nu soo hoogh als huysen souden zijn daer men die inder daed in lange Jaren niet verhooght en bevindt te wesen Daer van de reden openbaer is dewijle namentlijck dat deene wind doet afstuyven wat dandere daer op heeft gejaeght Behalven dat soodanigen opstuyven niet anders als eens of twee maels des jaers by hooge Stormen kan gebeuren sulcks dan geschiet zijnde oft wederom by andere winden van de Straet geveeght sal werden of des nood zijnde door armer menschen arbeid daer af gehaelt waer van qualick de pijne waerd te spreken is aengesien als geseght is het ongemack alleen op twee of dry sandige plaetsen en kan gebeuren ende lichtelick in jaer en dagh niet gebeuren en sal t Is waer binnen de Huysen van Scheveningh is nu en dan door het warvelen van de winden aldaer een hoogh sand op gestoven Maer staet genoeghsaem te vertrouwen dat de Ingesetenen aldaer voor soo grooten gerief geern de moeyte souden nemen van yeder een voor haer huysken sijn Strate klaer te houden daer toe het volck deser Landen van selfs genoegh genegen is ende sulcks met zijnde by bevel van de Overigheit daer toe soude konnen gehouden werden
2 Sommige hebben gevreest voor de steilte van de hooge Klift ende dat de Wagens met gevaer daer af soude rollen maer dieder wel op lett sal bevinden dat vermits de lenghde van den opgangh de steilte aldaer niet meerder en is als die van den Ry-wegh op den Vijverbergh daer niemand ongemack by en heeft
3 Andere spreken van de laeghte van de Pannen welcker sommige des Winters een stuck weeghs onder water staen ende het is waer dat aldaer eenige plaetsen souden dienen aengehooght te werden maer de ruymte van Sand allom soo naer byder hand wesende is wel te bevroeden dat sulcks voor een geringh te wege kan werden gebracht
4 Van gelijcken segg ick aengaende de kromten van den wegh om den welcken soo veel mogelick tontgaen eenige kleine-hooghjens uyt den wege genomen ende geslecht souden dienen te werden want sulcks mede een sake van klein gewicht is
5 Endtelick werdt voorgeworpen dat de Pachter van den Toll mits de menighte van openbare toegangen dagelicks uytgestreken soude werden ende met moeyte aen het sijne konnen geraken Daer tegens en kan niet ontkent werden dat vele insonderheit voetgangers op den Steen-wegh souden konnen komen sonder de slagh-boomen aen te doen Maer dewijle sulcks meest niet als voetgangers en souden wesen daer van het minste Wegh-geld te heffen soude zijn staende het voornaemste van Peerden en Wagens te wachten en schijnt niet dat op soo geringen sluyckerye veel achts te slaen zy
6 Eene swarigheid van ander insien hebb ick my selven indachtigh te maken namentlick dat volgens donderrichtinge van de voornoemde Meesters de groote menighte van Klinckaert in desen vereischt loopende by gissing all over de veertigh-mael hondert duysend niet veel eer als in dry Jaren tijds te bekomen soude zijn Daer op ick niet en hebbe te seggen dan dewijle sulcks is dat men den tijd met geduld moet afwachten gedenckende dat groote Staets ofte Stads-wercken noyt ten spoedighsten uytgevoert kunnen werden ende in allen gevalle dat 3 Jaren verwachts seer weinigh is tegen den tijd van soo lange Jaren als dit werck verwaerloost uytgestelt ende versuymt is geworden sulcks ick oordeele ten grooten deele daer door veroorsaeckt te wesen dat men nu en dan dese sake komende te roeren ende levendigh te maken den Ruyter soo men seght over het Peert heeft gesett met het opwerpen van all te hooge voorslagen als daer is het graven van een treffelicke Vliet naer de Zee toe het planten van wonderlicke Ryen Boomen neffens die Vliet ende diergelijcke çierlicke dingen meer die van wegens haer gebruyck ende heerlickheit wel niet te laken en zijn meer daer van de kost den lust heeft verslagen daer in t tegendeel de onkostelickheit mijnen tegenwoordigen voorslagh behoort aen te raden Zijnde in somma aen all het gene voorsz is niet meer vast dan oft men omtrent 4 mael de twee Rijstraten van het Voorhout te maken hadde Sulcks bevonden zijnde soo Eerlicken soo Vorderlicken soo Vermakelicken ende soo lichten werck te wesen als in desen is aengewesen laet ick alle verstandige liefhebbers van deser Plaetse verbetringe oordeelen oft het met reden langer uytgestelt behoort te werden Mijnenthalven eens hebb ick my bescheidentlick willen ontlasten van t gene ick naer mijne beste wetenschapp geoordeelt hebbe deser sake mede ende tegen te loopen ende dit aldus den Achtbaren Magistraet van s Graven-hage gedienstelick in handen willen stellen om oft sy t heden ofte morgen hare aendacht waerdigh mochten vinden ten minsten om tot een geringh bewijs te strecken van de oprechte genegentheit die ick soo hare E als de plaetse van haer bewind mijne hoogh-ge-eerde Geboortstede toedrage God zegene deen en dandere met allen voorspoed