Lijst

Compilatiecorpus Historisch Nederlands 1.0 (CHN): narratieve teksten 1575-2000: holland_1695_heinsius_1

<titel>
Den Vermakelyken Avanturier
Eerste deel
Eerste boek
</titel>
DE plaats myner geboorte Waarde Lezer is een van de vermaardste en beste Steden van Holland en wat myn afkomst en geslagt aangaat indien ik niet een al topregt man was zou ik u lichtelyk konnen doen geloven volgens het hedendaags gebruik dat ik uit een van de doorlugtigste Stammen van Europa gesprooten ben en maken u een lange deductie van Graven en Marquisen die ik alle myn naaste Bloedvrienden zou konnen noemen maar dewyl ik vastelyk voorgenomen heb u een waarachtig verhaal van myn leven te doen en u wat meer is eenige voorvallen niet te verswygen die zelfs tot myn nadeel konnen strekken zon het ook ongevoegelyk zyn indien ik u de geringheid van myn afkomst wilde verbergen Gelieft dan te weeten dat myn Grootvader wiens Vader een Schoenmaker zyns handwerks was zich met zyn vyftiende jaar in den Oorlog begaf en na hy zich onder het beleid van den Zeeghaften en Victorieusen Sweedsen Monarch Gustavus Adolphus in verscheyde Belegeringen en Vekdska-gen bevonden had eindelyk om syn uitstekende dapperheid in zyn vyf en sestigste jaar tot Adelborst verheven wierd en zou het zonder twyffel in weinig jaaren tot een Corporaals plaats gebragt hebben indien een wreede Falconet koegel voor de belegering van Brisach de loop van zyn steigerend geluk niet gestuit en zyn levens draad afgesneden had twee moederlose Sonen nalatende waar van doudste myn Vader was
Uit dese myn geringe afkomst bescheiden Leser zult gy dan ook lichtelyk afnemen konnen dat myn naam sonderling niet bekent is derhalven gelief u te vergenoegen dat ik my die van Mirandor geef te meer dewyl dezelve genoegsaam de wonderlyke toevallen van myn leven uitdrukt Zo ras dan myn Oud-oom dat een land-meter en een wel gesteld man was zyn broeders dood verstaan had nam hy myn Vader en zyn broeder tot sig en deed hem beneffens zyn kinderen eerlyk in den rouw kleden en in alles onderwysen het geen hy oordeelde tot een goede opvoeding van noden te zyn leerende myn Vader de Land-metery die sig nu al met zyn toekomende eer tytel van Heer Landmeter begost te kittelen daar hy zyn Oom myn Groot-vaders Broeder dagelyks mede hoorde aanspreken Wat myn Oom zyn Broeder aangaat die vergenoegde sig dat myn Groot-Vaders Broeder hem by een Barbier deed om het handwerk of zo gy wilt de konst te leeren maar dewyl hy groothertig van aart was en geensins na de vermaning van zyn goeddoender wilde luisteren zoo begeerde hy ook niet langer onder het gebied van een snotschrapper te staan en begaf sig door recommandatie van zyn Oom in dienst van zeker jong Edelman in qualiteyt van Kamerdienaar met
wien hy korts daar na naar Vrankryk reisde
Ondertusschen lag myn Vader sig vlytig op de Landmetery daar hy ook wel haast volmaakt in zou geworden zyn indien hem het geluk zo dienstig in het einde als in het begin had willen zyn want eens op een tyd dat zyn Oom dat een zeer swaarlyvig en onderset man was van de trappen wilde komen deed hy een zware val waar van hy in weinig dagen quam te sterven Door dit verlies zag myn Vader ook zyn geluk teenemaal verdwynen en met het eindigen van zyn Ooms leven zyn elende beginnen want dewyl syn Ooms Vrouw al eenige jaren voor hem gestorven was en dat myn Vader geen bloedvriend had die hem helpen en in zyn ongeval de hand bieden kost was hy genoodsaakt zyn hoogmoed te laten sinken en sig op een snyders tafel te begeven Dit besluit viel hem in het eerst wel wat swaar zynde goede dagen by zyn Oom gewoon maar wat zou den armen hals beginnen Zyn groothertigheid most eindelyk voor de nood wyken en indien hy den bedel-staf niet had willen aanvaarden most hy zig wel getroosten met gekruiste schinkels een oude bepiste broek tontornen
Zo ras hy zyn leer-jaren geeindigt had wierd hy het sitten op de tafel moede en begaf sig in dienst van een oud en ongehuwt Edelman die na een knegt zogt die een weinig in de snyderye gestudeert had waar toe hy myn Vader bequaam oordeelde Hy wist in t eerst desen Heer zo wel ter hand te gaan dat hy een groote plaats in zyn goede gunst gewon daar hy zonder twyfel nog dieper in zou gekomen zyn indien zyn Heer aan het swellen van zyn Keuken-maagts-buik namaals myn Moeder niet bespeurt had dat myn Vader beter de naalde kost han-delen als hy gewilt had en bevindende zyn huis hier niet weinig door beschimpt dwong myn Vader zyn beswangerde Maagd te trouwen en korts daar na zyn huis beide te verlaten waar door myn Vader genoodsaakt was zyn kost met zyn naalde te soeken en sig in het snyders ampt of Gilde te begeven daar hy met het weinig dat hy nog van de Mathematica onthouden had in t kort de naam van de voornaamste Meester in verkreeg zo dat er nauwelyks een dag verby ging dat hem niet een menigte Luisen-marts kramers over het omkeeren van eenige oude klederen quamen consulteren Omtrent twee maanden na myn Moeder getrouwt was verloste zy gelukkig en zonder veel smerte als ik dikmaals van haar gehoort heb van my die wel haast van een groot getal Sustertjes en Broertjes gevolgt wierd zo dat wanneer myn Vader en Moeder tien jaren getrouwt geweest waren wy ons met ons achten sterk bevonden Hoewel acht jonge en frisse gasten als wy al vry een goed gedeelte brood verslinden konden had myn Vader nogtans zoo veel te doen dat hy ons de kost voor konde winnen door dien hy alleen meer als vier andere van zyn Gildebroers te doen had het welk gevolgt by eenige sinryke handgrepen van zyn handwerk daar hy zich zeer voordeelig in het aanpassen en snyden van eenige klederen wist van te dienen zouden hem in het kort tot een ryk man gemaakt hebben indien hem den Hemel met een vochtiger strot had willen begunstigen want het geen hy des daags met arbeiden verdient had wist hy des avonds in korten tyd in wyn te verteeren zoo dat wy arme kinderen dikmaals met een stuk droog brood mosten te bed gaan
Wat myn Moeder aangaat hoewel zy in haar jeugd verscheiden konsten en hand-werken geleerd had als borduren bloemen en kanten maken daar zy een goed stuk gelds mede had verdienen konnen was zy nogtans zoo lui dat zy den gantschen dag niet anders deed als in de tuin wandelen en haar bekenden en buur-vrouwen dat al de grootste klappeyen van de wereld waren te bezoeken daar myn goede Vader niet veel tegen dorst spreken indien hy de huid niet wilde vol gescholden zyn Dese vryheid gevoegt by een weinig bevalligheid was oorzaak dat myn Vader deer had van in verscheide voorname swagerschappen te treden en wanneer hy des avonds in de kroeg zat zyn huis door verscheide jonge Studenten ingenomen te zien het welk zoo heimelyk niet toeging of hy kreeg eindelyk hier van de lucht in de neus dog dewyl hy haar niet zekerlyk van ontrouw beschuldigen kost dorst hy haar zyn misnoegen niet te kennen geven zich alleenlyk vergenoegende haar te bidden dese jonge luiden zoo zeer niet aan te halen dewyl zulks nergens toe diende als haar by de luiden van oneer en hem van horendragerye verdagt te maken daar zy zich nogtans zeer weinig na richte en daarom geensins naliet haar oppassers of in ons huis of op andere plaatsen te spreken Die geen die zy nogtans het meeste van al haar boelen beminde was zeker Luitenant die om des te beter toegang tot haar te hebben verscheide klederen by myn Vader had maken laten en hem gemeenlyk wanneer hy in ons huis quam eenige kannen wyns spendeerde waar door hem myn Vader die het nat liefde zeer gaarn komen zag en niet eens aan het geen gedacht dat hem hier door op zyn hooft wassen kost Evenwel kost zy zich zoo wel niet met desen eenen Minnaar vergenoegen of haar hert wierd wel haast door het aangenaam gezigt van een jong Student ingenomen die in der daad een uitstekend aardig jongman was met dewelke zy wel haast gelegentheid vond te spreken en na die tyd een goede alliantie of verbintenis met hem te maken Hoe zeer zy zich nu bevlytigde dese hare liefde voor myn Vader en noch meer voor den voornoemden Luitenant te verbergen wierd de laatste nochtans hier van wel haast verwittigt en bespiede myn Moeders doen zoo wel dat hy in het kort vernam op wat plaats zy zich met haar Ritsaart lustig maakte Derhalven oordeelende dat hy door zyn gestadig oppassen en menigte van geschenken daar hy het meeste van zyn middelen mede doorgebragt had een beter standvastigheid en getrouwer liefde van myn Moeder verdiend had nam hy voor myn Moeder wanneer zy met haar Student in t midden van haar omhelsingen zyn zou te betrappen en haar als dan haar ontrouw voor oogen te stellen die hy haar anders swaarlyk zou bewysen konnen
Het huis daar in myn Moeder en dit jong Studeer-ventje gewoon waren by een te koomen en hun vermaak te plegen wierd van zekere oude Matroon bewoont die door verscheide goede diensten die zy aan jonge luiden gedaan eindelyk de naam verkregen had dat zy met regt voor de behendigste van haar order passeeren kost wiens dienst-meyt onse Luitenant zoo wyt door een vereering wist te brengen dat zy hem versprak zoo ras myn Moeder wederom met haar Student daar komen zou heimelyk in te laten en hem in een kamer te verbergen van waar hy niet alleen al haar woorden zou hooren maar ook hun gantschen handel zien konnen Dese belofte behaagden onsen jaloersen kryger niet weinig derhalven wanneer myn Moeder eens op een tyd wederom met haar nieuwe Boel te dit huis te zamen was om volgens hun gewoonheid zich een weinig te verlustigen tot kosten van myn Vaders voorhoofd bleef deze dienstbare geest geenzins in gebreeken den Luytenant hier van te verwittigen die hier op zich aanstonds na dit voornoemde huys begaf alwaar hy ook wel haast door een achterdeur van haar ingelaten en in een kamer gevoerd wierd van waar hy hun handel beter zien en horen kost als hem lief was en daar hy noch naauwelyks een half uur vertoeft had of hy zag onze twee verliefde Campioenen op het swanen-veld treden en zich tot een Minne-stryd bereiden daar ze naauwelyks deerste beweegingen van begost hadden of hy zynde te gelyk van een geweldigen liefdens-yver en geen minder verwoedheyd en gramschap aangeprikkelt begaf zich van de plaats daar hy zich verborgen had en openende te gelyk de kamerdeur die ze uyt zekerheyd niet eenmaal gesloten hadden vloog met een uytstekende geswintheid met een breede ontblootte houwdegen naar het bed met de welke hy door verscheide sware streken den aandacht van onzen goeden Student niet weynig versteurde die niet wist wat hy van dit onthaal denken zou dewyl hy nimmer den Luytenant gezien had Derhalven begaf hy zich wel haast van het bed met voornemen van zyn vorig gevegt in een veel bloediger te veranderen en het ongelyk van dezen onbekenden belediger te wreeken het geen nochtans zoo wel niet gelukte als hy gewenst had want de Luytenant viel zoo verwoet op hem aan dat hy hem na twee gemaakte openingen in het lyf ten laatsten niet alleen de kamer maar ook het huys deed ruymen
Zoo ras zich de Luytenant meester van het slagtvelt zag begost hy myn Moeder niet weynig uyt te schelden noemde haar Schot en Canaalje-hoer en gevende haar in gevolg een goede portie muilpeeren en stoten voor haar achter kwartier ging ten huyzen uyt met de verschrikkelykste eeden des werelds van haar nimmermeer voor zyn oogen te willen zien In deze verstoorde zin begaf hy zich dan op de straat daar hy naauwelyks op gekomen was of hy wierd op een onvriendelyke wys van onzen Student die noch eenige van zyn makkers te hulp gehaalt had aangetast en dewyl het getal ongelyk was en dat hy zich alleen tegens drie most weeren kreeg hy verscheyde wonden waar van hem de laatste die de zwaarste van allen was en hem dwars door de long ging ter aarde deed vallen waar op dandere de vlugt namen Ondertusschen waren de buuren op dit geraas voor de deur gekomen die wel haast van den gewonden Luytenant doorzaak van hun tweedragt vernamen die in een van de buuren huisen gedragen zynde opentlyk bekende dat myn Moeder oorsaak van al desen handel was biddende dat men om een Barbier senden sou die nauwelyks gekomen was of hy oordeelde de wonden dodelyk gelykse ook in der daad waren dewyl hy binnen twee dagen zyn geest op gaf vervloekende tot de laatste oogenblik de stond dat hy myn Moeder ooit gesien had Het gerugt hier van verspreide zig wel haast door de stad en quam zelf ter ooren van het Geregt die myn Moeder ontbood maar dewyl men haar niet bewysen kost dat zy oorsaak van desen doodslag was en dat de Studenten die deselve begaan hadden gevlugt waren liet men haar gaan maar de vrouw daar ik te voren van gemeld heb en in wiens huis dit ongeluk zyn oorsprong genomen had wierd dewyl zy overtuigd wierd van de schandlooste Koppelaarster van de stad te zyn eeni-ge dagen daar na gequispelt en met het stads zegel vereert
Dese toeval veroorzaakte dat myn Vader opentlyk met vingers nagewezen en duizendmaal voor een horenbeest gescholden wierd waar door hy dikmaals gants verstoort te huis quam en myn Moeder zulks verhaalde die zich als dan zoo onschuldig en onnozel wist aan te stellen als of zy de beste vrouw van de wereld geweest was en myn Vader daar toe nog digt uitschold dat hy zulke gedagten van haar hebben kost zoo dat hy zynde een vroom en goedaardig man haar dikmaals nog om vergeving bidden most hoewel hy na die tyd nogtans haar gestadig verdagt hield en veel naauwer acht op haar gaf Weinig tyds daar na gevoelde zich myn Vader gedurende eenige dagen een weinig onpasslyk weshalven hy alleen slapen wilde en myn Moëder bevolen had hem een bed in een andere kamer te bereiden Wanneer my dan eens op een tyd de Natuur dwong in de nagt op te staan en my naar het heimelyk gemak met oorlof te melden te begeven het welk achter in onze tuin stond was ik niet weinig verwonderd wanneer ik niet alleen dagterdeur van ons huis open vond maar ook door de klaarheid van de Maan een Vrouw met een man in onze tuin zag spreken die zoo ras hy my gezien had zich op de loop begaf en langs een ladder die aan de muur stond in een van onze buuren zyn tuin sprong terwyl zich de Vrouw achter eenige struiken en bomen in de tuin verbergde Deze toeval verwonderde my niet weinig en dewyl ik my vastelyk inbeelde dat het dieven waaren begaf ik my aanstonds naar myn Moeders kamer met voornemen van haar zulks te verhalen dewyl ik myn Vader om zyn ziekte niet
dorst opwekken of met diergelyke tydingen beswaren maar indien myn verwondering te voren groot was geweest was deze niet kleinder wanneer ik myn Moeder niet alleen in de kamer maar ook in haar bed niet vinden kost het welk nog lauw was en haar korts hier op met haar schoenen in de hand in de kamer zag komen waar uit ik de lont begost te ruiken Zoo ras zy my vernomen had vroeg zy my op een vergramde toon wat ik zoo laat in de nagt op en in haar kamer te doen had waar op ik haar de oorzaak wilde verhalen en te kennen geven wat ik gezien had maar ik had nauwelyks de mond geopend of zy gaf my een sware slag in t gezicht dat my het bloed uit de neus sprong Op dit quaad onthaal van myn Moeder begost ik zoo een vervaarlyken keel op te zetten dat niet alleen myn Vader maar ook het gantsche huisgezin daar wakker van wierd die hier op het ligt begosten aan te steken
Ondertusschen had my myn Vader die om zyn swakheid nog niet uit het bed kost komen tot zich geroepen en ik was nauwelyks by hem gekomen of hy vroeg my naar doorzaak van myn schreeuwen Hoe ongaarn ik de waarheid hier van bekent en tweedragt tusschen myn Ouders gestookt had vond ik my nogtans al te zeer van myn Moeder beledigt om haar te geval myn Vader een leugen op de mouw te spelden Derhalven verhaalde ik hem hoe my de Natuur gedwongen hebbende my naar een plaats te begeven daar ik geen ander voor my zenden kost niet alleen de agter deur van ons huis open gevonden maar ook een man met een vrouw in onze tuin te zaamen gezien had waar van deerste over de muur gesprongen en de laatste zich achter eenige bomen verschuild had en dat ik my hier op na myn Moeders kamer had begeven om haar zulks te verhalen die ik aldaar in haar bed niet aangetroffen en kort daar na met de schoenen in de hand zagt in de deur had zien komen en die ik zoo ras de oorzaak van myn komst niet had te kennen gegeven of zy had my met een sware vuistslag begroet het welk de oorzaak van myn roepen geweest was
Myn Vader was een al ten grooten Politicus om niet te merken wat de klok geslagen had derhalven had het weinig gescheelt of hy was hoe swak hy ook was uit het bed gevlogen en had myn Moeder in haar bed gaan verworgen maar ik bad hem zyn wraak tot de dag te willen uitstellen en dewyl hy my altyd meer als zyn andere kinderen bemind had vonden myn gebeden nog een weinig plaats op zyn gemoed zich alleenlyk voor dit maal met een paar dousyn vloeken vergenoegende swoer dat hy haar zo ras het dag zyn zou levendig wilde villen gebiedende my hier op wederom slapen te gaan
Nauwelyks had de klaarblinkende Aurora de papiertjes uit haar goud-paruik gekemt en eenige plaastertjes in haar tronie geplaatst misschien om Phaebus dies te eer aan het natuuren te helpen of myn Vader begaf zich met een wraakgierig gemoed en zoo goed zyn swakheid toeliet uit het bed en naar een klein huisje dat agter in onze tuin stond alwaar hy myn Moeder ook wel haast door my deed roepen Zoo ras zy by hem gekomen was sag zy hem met een vriendelyk en een onverschrokken gelaat in het gezicht terwyl hy haar op deze wys aansprak Hoe derft gy eerlose en Godvergete schand-hoer en Egtbreekster u nog verstouten voor myn oogen te verschynen zonder te vresen dat ik uw trouw-loosheid met duizenden van stokslagen op u zoek te wreeken Maar gedenkt niet Pest-hoer vervolgde hy dat gy my voor dit maal zonder het breken van een arm of been ontkomen zult Dit zeggende hief hy zyn arm op die met een ysere el van een goed gewigt gewapent was die hy ten dien einde met zich genomen had en zou haar zonder twyfel de kop daar mede te schande geslagen hebben indien zy hem met de tranen in de oogen niet om den hals gevlogen en den arm vast gehouden had hem om het jongste gerigt biddende zyn gramschap een weinig te matigen haar doorzaak van deze zyn vreselyke en niet min onregtmatigen wraak te willen melden en haar onnoselheid en onschuld te willen aanhoren Zyt gy vervloekte Galey-hoer nog wel stout genoeg van u onschuldig te noemen antwoorde myn Vader en zoud gy nog wel derven ontkennen dat gy uw vervloekte hoererye dese nagt met een van uw boelen in onze tuin gepleegt hebt Op deze woorden liet zy myn Vader los en viel hem met gevouwen handen te voet hem biddende dat hy haar het leven nemen zou dewyl zy nu niet langer in deze wereld wilde leven nu haar eigen man haar van de gruwelykste misdaad des werelds betichten dorst en ziende dat myn Vader door dit haar misbaar een weinig begost te bedaren en zyn arm die hy al opgeheven had om haar verdiende de loon toe te passen wederom zinken liet sprak zy aldus verder tegens hem Wat vertoeft gy wreede myn kuis en onnozel hert daar noit ander beeltenis als het uwe in gedrukt geweest is aanstonds te doorboren en aan uw bloeddorst op te offeren daar gy niet schroomt met uw vervloekte laster-tong myn eer te besoedelen en van zyn onbevlekte glans te beroven Of schroomt gy mogelyk een beul van myn leven daar gy wreet genoeg zyt om die van myn eer te zyn Neen neen Barbaar voer zy voort gedenkt niet dat ik een uur langer begeer te leven en schoon gy my deze laatste dienst schynt te weigeren heeft myn arm nog kragt en moeds genoeg om my van uw tyrannye te verlossen Dit zeggende greep de doortrapte Feex na een mes dat met een zilvere keten op haar zyd hong en wist zich zoo wanhopig aan te stellen dat myn goede Vader die nu wel duizentmaal berouw had van haar een woord hier van gezegt te hebben zekerlyk meende dat het haar ernst was en zyn uiterste vermogen deed om haar het mes te ontweldigen daar hy geen groote kragt toe behoefde te gebruiken en zogt haar zoo veel hem mogelyk was wederom met goede woorden te bevredigen daar zy nogtans geenzins naar luisteren wilde
Na dat zy dan wederom een geruime tyd met huilen en wringen van haar handen doorgebragt had begost zy ten laatste in deze droeve klagten uit te bersten Ach Hemel riep zy gy hebt my alleenlyk dan daarom geboren laten werden om dat ik rampzalige deze gruwelyke smaad verdragen most ach hoe veel beter zou het voor my geweest zyu dat my uw blixem in myn wieg tot asch gezengt had als dat ik door deze schipbreuk van myn eer door droefheid vergaan moet ten weinigste zou my deze dood veel aangenamer geweest zyn als die ik nu door de adder-tong van die geen verdragen moet die gy my tot een beschermer van myn eer gegeven hebt maar indien gy zoo regtvaardig en een voorstander der bedrukte en onschuldigen zyt als men u noemt zo laat de myne door uw almagt en goetheid aan den dag koomen op dat deze onmensch na myn dood zyn wreetheid betreuren mag Zoo ras zy deze weinig woorden geëindigt had wist zy zich zoo aan te stellen als of zy in een flaauwte viel zy sloot haar oogen hield haar aassem in en liet zich ter aarden zinken stellende zich niet anders aan als of zy zoo aanstonds van de werelt had willen scheiden Myn Vader die haar in der daad beminde meende schier van angst te sterven wanneer hy haar in deze staat zag en liep met grooter geswintheid als ik een ziek man toevertrouwt had naar huis om wyn-azyn daar hy haar de lippen en onder de neus mede streek waar door zy zich eenigen tyd daar na veinsde wederom by zich zelven te komen en begost met half geslote en als stervende oogen en een flaauwe stem myn Vader over zyn onbarmhertigheid te beschuldigen dat hy haar met vrede niet wilde sterven laten en haar wederom tegens haar wil had doen herleven daar zy niet wyt meer van d Eliseesche velden geweest was alwaar zy een rust zou genoten hebben die haar in dit leven geweigert wierd Hier op begost zy wederom met zoo een gewelt te huilen en te balken dat men zou gesworen hebben dat zy nog nimmer aangevangen had en ik geloof niet dat tien andere vrouwen zo veel nats in drie dagen zouden konnen by een brengen al zettense al de sluisen van haar lighaam open daar haar de konst en wetenschap van te konnen huilen wanneer zy wilde niet weinig toe te hulp quam