Lijst

Compilatiecorpus Historisch Nederlands 1.0 (CHN): narratieve teksten 1575-2000: holland_1782_emmery_1

<titel>
Onderwijs voor kinderen
Voorbericht
</titel>
Onder de menigvuldige werkjes die seedert eenigen tyd tot merklyk nut der jeugd terverbeetering van derzel veronderwys vervaardigd zyn is er my tot nog toe geen voorgekomen zelfs niet in vreemde taalen voor zoo verre geschriften van dien aart my in dezelven bekend zyn t welk een gereegeld geleidelyk en volleedig onderrigt voor kinderen van de allereerste jeugd behelze Toen ik my tot het onderwys myner kinderen bereiden wilde en daar toe den nodigen voorraad by een brengen vondt ik my derhalven door dit gebrek reeds by den eersten stap gestuit En daar tog alle gebouwen hoe fraai anders ook opgehaald altoos onvolkomen en wankelend zyn en blyven moeten zoo lang er iets aan den eersten grondslag ontbreekt wilde ik ook niet verder voortgaan zonder alvoorens te beproeven in hoe verre ik in dit gebrek zou kunnen voorzien De vrugt deezer proeve biede ik mynen landgenooten in deeze blaadjes aan En schoon ik my niet durf vleien door dezelven wanneer ook het tweede deel by dit eerste zal gekomen zyn den nog ontbreekenden allereersten grondslag tot het onderwys der jeugd naar behooren en voldoende te zullen hebben gelegd hoop ik egter daar toe iets te zullen hebben toegebragt en ook anderen opgewekt om dit heilzaam werk verder te voltooien
De voorwerpen waar over ik gedagt heb dit allereerste onderwys voor zoo verre dit deel betreft te moeten laaten gaan zyn de volgenden 1 Wat de menschen kunnen maaken wat niet - waar zy de stoffen moeten haalen tot het geen zy maak en kunnen - hoe zy die sloffen gebruiken - wat zy omtrent sommigen moeten doen om er den nodigen voorraad van te behouden en telkens te vernieuwen &c 2 De verschillende noodwendige beezigheeden der menschen - de naaste oogmerken derzelven te weeten voldoening van behoeften aan den eenen en kostwinning aan den anderen kant - de heilzaame vrugten van de wederzydsche hulp die zy elkanderen by en door t verrigten deezer beezigheeden bewyzen 3 De voortbrengselen der Natuur voornaamelyk beschouwd in derzelver mee-nigvuldige nuttigheeden voor den mensch 4 De zedeleer der kinderen dat is de plichten die aan hunne teedere jaaren eigen zyn beneevens de grondslagen dier plichten en de groote voordeelen die hun t betragten gelyk ook de even groote nadeelen die hun t verzuimen derzelver noodwendig aanbrengen -
Door een eenvoudig en naar de vatbaarheid van zulke jonge kinderen geschikt onderwys in alle deeze stukken meende ik den eersten grondslag te moeten leggen tot de wysgeerte der kinderen doch zonder eenigen den minsten toestel of vertooning van wysgeerte En daar in boven al te moeten bedoelen hen oplettende te maaken op alles wat hen omringt en daaglyksch voorkomt en hun het zelve beneevens smenschen toestand in de waareld en de maatschappy uit het regte oogpunt en met een wysgeerig oog te leeren beschouwen Dit onderwys scheen my toe alle ander onderwys te moeten voorgaan wyl het tog natuurlyk is dat wy t eerst onderweezen worden in die aangeleegenheeden waar in wy het vroegste deelen en in opzigt der welken wy t vroegst beginnen menschen te zyn Ook dagt ik dat het overeenkomstig de voortreflyke aanmerking des schryvers van het Aangenaam Kinderschool hun gemaklykst zou kunnen aangenaam en bevatlyk gemaakt worden wyl t gaat over dingen met de welken de kinderen gemeenzaam of althans zeer ligt gemeenzaam te maaken zyn in de welken zy ook belang kunnen stellen wyl dezelven of hen in t byzonder raaken of hen ten minsten zoo wel als ons aangaan Daar andere onderwyzingen in teegendeel die anderzins wel beeter geschikt zyn om hun iets te leeren waar meê zy kunnen praalen en die kleine bewondering verwekken die hunne teedere harten zoo lieflyk streelt - en zoo onvermydelyk bederft meestendeels gaan over dingen dewelken hun in den grond vreemd zyn en waar op men ook uit dien hoofde de hunne aandagt niet anders vestigen kan dan door allerlei kunstgreepen of door een onvoorzigtiglyk voorgesteld vooruitzigt van roem Terwyl ten laatste deeze dingen geenzins strekken kunnen om hunne vermoogens met die kragt en in die ondergeschikt-heid te ontwikkelen die de Natuur en der kinderen eigen waar belang vorderen wyl dezelven niet onmiddelyk genoeg uit den schoot der Natuur genomen zyn en meer woorden dan zaaken in t hoofd brengende het geheugen veel meer dan t oordeel beezig houden
Het verheevener onderwys t welk allen menschen boven alles nodig is en waar toe de kinderen hier langsaamerhand en ongevoelig worden voorbereid zal in het tweede deel van dit werkje zyn begreepen - De Aardryks-beschryving en Geschiedenis laat ik voor als nog geheel onaangeroerd wyl t my overeenkomstig de zoo even voorgedraagen grondbeginselen toe schynt dat de kinderen eerst het kleine hoekje van de waareld waar in zy leeven en de dingen die zy daaglyksch onder t oog hebben en gebruiken wel moeten leeren kennen eer men t onderneeme hen in een ruimer kring in andere larden en andere tyden over te brengen Zy zullen zig dan naderhand ook van deeze laatste dingen veel juisteren volleediger denkbeelden maaken En zy moeten vooral vroegtydig leeren en zig daadlyk aanwennen hunne eers-te en voornaamste aandagt te verstigen op dien kring van samenleeving die de hunne is binnen den welken alle hunne teegenwoordige aangeleegenheeden bepaald zyn en in denwelken zy ook reeds zelfs iets te verrigten hebben
Wat het gebruik van dit werkje aanbelangt alvoorens men het met de kinderen beginne zal t niet ondienstig zyn hun eersr de gesprekjes van t Nieuw Nederduitsch Spelleboek onlangs door my onder de letters TACP uitgegeeven verscheide maalen voor te leezen wyl dezelven met voordagt ingericht zyn om hen tot deeze gesprekjes te bereiden - Wanneer men ziet dat zy alle de gesprekjes van dat spelleboekje genoeg begrypen kan men tot die geenen welken in de eerste Afdeeling van dit werkje vervat zyn overgaan en ook wederom dezelven verscheide maalen ten minsten drie of vier maalen van het eene einde tot het andere doch nooit meer dan een nommer daags door leezen alvoorens aan die van de tweede Afdeeling te beginnen Om dit gemaklyker te maaken heb ik zorg gedraagen dat elke Afdeeling juist vier bladen besloeg op dat men deeze Afdeelingen des goedvindende ieder afzonderlyk zou kunnen laaten innaaien zoo ten einde van t geplaag der kinderen om de volgende gesprekjes voor den tyd te hooren af te zyn als om ieder Afdeeling afzonderlyk te kunnen in handen stellen t zy van de oppasters der kinderen t zy van de kinderen zelve in zoo verre deezen in t spellen of leezen ver genoeg mogten gevorderd zyn om er zonder hulp met vrugt en vermaak gebruik van te kunnen maaken - Op deeze wyze gaa ik er ook daadlyk meê te werk en heb reeds de proef genomen van de gesprekjes der twee eerste Afdeelingen met een kind van drie en een half jaar het welk met behulp alleen van t bovengemelde spelleboekje en zonder meester of dwang toen reeds zoo verre gevorderd was dat zy alle deeze gesprekjes vry vlot kon leezen Terwyl ik ook t genoegen had te zien dat zy die gesprekjes niet alleen gaarne aan hoorde maar ook telkens uit eigen beweeging het boekje nam er voor haar eigen vermaak in ging zitten leezen door haare antwoorden wanneer zy er over ondervraagd werdt toonde dat zy t weezentlykste begreepen en onthouden had en er ook meermalen onder t speelen en praaten het eene en andere uit haar zelven en wel van pas van by bragt - Wanneer men nu meenen zal de eerste Afdeeling genoeg te hebben doorleezen moet men even wel tot de tweede niet overgaan voor dat men verzeekerd zy dat het kind de gesprekjes van de eerste Afdeeling wel begreepen hebben en met de voornaamste dingen die er in voorkomen gemeenzaam genoeg geworden zy - Ondertusschen moet er niets worden van buiten geleerd behalven alleen de vaarsjes die er ten dien einde hier en daar zyn ingelascht Of zoo men volstrekt nog meer wil van buiten geleerd hebben moet het ten minsten alleen eenige der gemaklykste vertelseltjes zyn wanneer men er die geenen best toe kiezen zal daar t kind zelve den meesten zin in heeft Evenwel moet ik hier by voegen dat de vertelfeltjes van t aangenaam Kinderschool weegens hunne kortheid tot dit gebruik oneindig beeter dan deezen geschikt zyn mids men er maar die geenen uit kieze die naar de vatbaarheid van t kind ge-schikt zyn en men hun teevens belette meer of iets anders te leezen dan t geen men hun zelf gegeeven heeft De zaaken in myne overige gesprekjes vervat moeten alleen geleezen en herleezen midsgaders door er over te praaten en te ondervraagen in t geheugen geprent worden
Op den tytel heb ik dit onderwys voor de jaaren van drie tot vyf bepaald om dat ik uit de proeven met een enkel kind genomen meen te mogen besluiten dat zy er op die jaaren vatbaar voor zyn kunnen Dan daar de zoo wyd verschillende trappen van vatbaarheid aandagt lust en verscheide andere omstandigheeden hier een merklyk verschil kunnen baaren moet men zig aan deeze jaaren niet binden en er geen haast meê maaken voor al het tog tot geenen lastigen taak stellen De kinderen hebben geen haast zy hebben tyd in overvloed mids men dien maar wel besteede en het komt er in t geheel niet op aan dat hun onderwys schielyk voortgaa maar eenig en alleen dat het met vrugt geschiedde Een ieder raadpleege derhalven de vermoogens van zyn kind en beginne vroeger of laater en gaaschielyker of langsaamer voort zoo als hy vinden zal dat die vermoogens het vereischen En zo men nog hier of daar in deeze gesprekjes iets mogt vinden dat men het kind niet dan met veel moeite kan doen begrypen slaa men het by de eerste en tweede doorleezing over en spaare het tot de derde of vierde of zelfs des noods nog langer Alleen moet men opletten niet te veel het meest vermaaklyke uit te kippen en t enkel leerzaame daar te laaten om dat de kinderen er dan in t einde in t geheel niet weer aan willen Ik heb daarom getragt in de schikking der gesprekjes het vermaaklyke en t enkel leerzaame geduurig te verwisselen
In t opstellen van dit onderwys heb ik my vooral in t begin veel meer toegelegd om den kinderen klaare beschryvingen en duidelyke denkbeelden te geeven van de dingen en verschynselen waar op men hunne aandagt vestigt dan om ze met uitvoerige uitleggingen van de reede en oorzaak van ieder verschynsel en de wyze hoe te bezwaaren Dit moet eerst naderhand volgen naar maaten zy er vatbaar voor worden en er zelf naar vraa-gen Maar boven al heb ik vermyd hun van eenige zaak hoe genaamd afgetrokke woordenbeschryvingen te geeven Deezen wat men doe en hoe men ze inrigte zyn en blyven tog altoos voor zulke jonge kinderen ydele klanken en als eene winderige spys daar ten minsten voor hen geen voedsel uit te trekken is Indien bv een kind my vraagt wat islugt zal ik my wel wagten van hem te antwoorden veel meer nog van hem zelf te laaten antwoorden Het is die vloeistof &c &c Het kind mogt my met groote oogen aankyken misschien my zoo pedant als naauwkeurig napraaten maar verstaan of begrypen zou het er tog zeeker niets van al wist het ook zyn papegaaije-spreukje nog zoo wel van buiten - Zeekere Dame vroeg my eens wat zy antwoorden zou op de vraag wat is lugt indien een haarer kinderen haar die eens mogt voorstellen In plaats van antwoord blies iks haar op de hand en vroeg haar - voel je nu niets Mevrouw - Ja wel zeeker voel ik iets - Wel nu Mevrouw dat is lugt die heb ik eerst in geademd en nu gaat zy weer uit myne mond en komt op uwe hand Geef nu dit zelfde antwoord aan uw kind voeg er de voorbeelden van een waaier een blaasbalk eene opgeblaaze papiere zak by zie NL en uw kind zal beeter overtuigd zyn dat er lugt is het zal ze ook beeter kennen en van alle andere hem kenbaare vloeistoffen weeten te onderscheiden dan of gy hem de beste woorden beschryving of definitie van de waareld gegeeven had Ik voor my ten minsten zie veel liever dat een kind dus door t gevoel leere dat er lugt is en teevens ook door dat zelfde gevoel de lugt van alle andere dingen leere onderscheiden en my alleenlyk zeggen wat zyn gevoel hem daar toe aan de band geeft dan dat hy my iets van den weezenlyken aart dier vloeistof napraate By het eerste ben ik zeeker dat elk woord t welk hy my zegt een daadlyk teeken is van een denkbeeld dat hy in zyn hoofd heeft maar by het tweede ben ik nog zeekerer dat verre de meesten dier woorden zoo niet allen voor hem geene teekenen in t geheel maar zinlooze klanken zyn aan de welken in zyn hoofd geene de minste beduidenis gehegt is In t algemeen moet men de kinderen veel meer door zaaken dan door woorden onderrigten Altoos ten minsten moet het zaaklyk onderwys het woordlyk onderwys voorgaan of verzellen
Dit heeft my ook veele gesprekjes zoo doen inrigten dat men er in ondersteld wordt de voorwerpen zelven waar toe zy betreklyk zyn onder t oog te hebben En om zulks voor een ieder des te gemaklyker te maaken heb ik die voorwerpen meestendeels indien niet altoos zoo uitgekoozen dat zy onder elks bereik staan en men dezelven zeer gemaklyk by de hand hebben of krygen kan Ook zal men verscheide andere gesprekjes aantreffen waar in men ondersteld wordt zig op de plaats zelve te bevinden daar de dingen van dewelken men spreekt te vinden zyn als bv een bosch een moestuin een vrugtboomgaard het open veld &c Zeer nuttig zal het zeeker zyn indien men die gesprekjes den kinderen op de plaats zelve kan voorleezen en dat wel in dien tyd wanneer alle de groenten bv de vrugten &c in t gesprekje vermeld daadlyk en in dier voegen in den moestuin osboomgaard te vinden zyn als zy in t gesprekje voorkomen Gelyk ik er ook geenen in eenig gesprekje heb samen gevoegd dan die men in de daad samen aantreffen kan Doch indien daar toe tyd of geleegenheid ontbreekt moet men ten minsten tragten het kind eens in voorraad op zulke plaatsen te brengen en aldaar aan t zelve die groenten vrugten &c aan te wyzen op dat hy er zig vervolgens by t leezen van t gesprekje des te beeter denkbeelden van moge maaken -
In t algemeen kan ik ouders en leermeesters die er tyd en geleegenheid toe hebben niet genoeg vermaanen om dikwils met hunne kinderen of leerlingen buiten in t veld te gaan wandelen derzelver aandagt op de aldaar voorkomende dingen te vestigen en uit die dingen aanleiding te neemen tot onderrigt Dit zal het beste onderwys van allen zyn want die is het boek der Natuur en op het zelve kan ik niet genoeg te rug wyzen Zy zullen daar de ruimste duidelykste naauwkeurigste en nuttigste denkbeelden krygen Hunne gezondheid zaler door beweeging en zuivere lugt merklyk door bevorderd worden Met een woord hun lichaam hun verstand en hun hart zullen er allen even veel by winnen - Plaaten maaken een werkje als dit te kostbaar voor t gemeen gebruik en zyn ook op verre na zoo goed niet als de voorwerpen zelven Hoe zeer ik anders daar men de voorwerpen volstrekt niet by de hand kan hebben derzelver groote nuttigheid volkomen erkenne
Van veele woorden als plant en vooral dier beest &c welker gebruik men tog niet altoos kan vermyden is t niet mooglyk aan kinderen van deeze jaaren een eigentlyken uitleg te geeven zonder hunne denbeelden slegts meer en meer te verwarren en tot verkeerde begrippen aanleiding te geeven Deezen moeten zy derhalven door t enkel gebruik leeren kennen en men moet alleen zorg draagen dezelven zoo te plaatsen en ze hun zoo te doen voorkomen dat zyer door de geleegenheid waar in men ze gebruikt en door de omstandigheeden en voorbeelden die men er by voegt de beteekenis ongevoelig en als van zelve van leeren
De beschryvingen van de bladen der groenten en boomen zullen veelen misschien over-tollig en verdrietig voorkomen Verveelend zullen zy voor de kinderen niet zyn indien men er hun de voorwerpen zelven by onder t oog brengt En dan zullen zy ook vooral niet zonder nut voor hen zyn Wyl zy hun leeren zullen hunne aandagt te vestigen niet alleen op de byzonderheeden van elke zaak maar ook en zonder dat men er eens moeite toe neeme op gelykheid overeenkomst en onderscheid en dien aangaande honderd kleine aanmerkingen te maaken die hen oeffenen zullen in t bemerken ontdekken en naspeuren van deeze eerste grondslagen van alle onze beoordeelingen van alle waare wysgeerige kennis Ook zal ik misschien nog in t vervolg myner onderwyzingen geleegenheid hebben om daar van een byzonder gebruik te maaken
Ik gewen de kinderen hoe meer hoe liever aan t geeven van deeze antwoorden dat weet ik niet dat begryp ik niet &c en ook vooral daar aan dat men hun dikwils ten antwoord geeve dat kan ik je nog niet uitleggen dat kun je nog niet begrypen daar moet je mee wagten tot dat je wat verder gevorderd bent Het eigen van onzen staat in deeze waareld is veel niet te weeten en ook veel waar aan wy tog niet twyffelen kunnen wyl wy t daaglyksch voor onze oogen zien al evenwel niet te kunnen uitleggen noch zelfs begrypen Hoe eer derhalven en hoe meer men de kinderen hier aan gewenne hoe beeter Door de teegengestelde handelwyze door hun eene schande te maaken van iets niet te weeten of niet te begrypen en door hun alles te willen uitleggen leeren zy hunnen en onzen staat miskennen en zig een verkeerd denkbeeld maaken van den aart en t bereik onzer vermoogens daar tog niets noodzaaklyker is dan zig een regt denkbeeld van die beiden te vormen Ook bestaat de waare wysgeerte niet in veel ophef en eene grootsche vertooning te maaken maar alleen in ons de zaaken en wel vooral onzen eigen toestand juist zoo voor te draagen als dezelven waarlyk zyn
Eene zaak kan ik niet genoeg aanbeveelen naamlyk dat men onderalle onze verstandlyke vermoogens het oordeel en de oplettendheid die er t eerste bevorderingsmiddel toe is bovenal en met de grootste zorg oef-fene Oplettendheid Oordeel - deezen moeten t leeven bestieren deezen moeten het voor ons zelven gelukkig voor anderen nuttigmaaken Zonder dezelven zyn Geest Verbeelding - kragt Vernuft kundigheeden zelfs onnut ja veeltyds schaadlyk In t onderwys moet derhalven alles tot oeffening en versterking van Oplettendheid en Oordeel samenwerken alles moet daar aan ondergeschikt zyn Ook dit heb ik getragt in t opstellen deezer bladen bestendig in t oog te houden en ten dien einde veel min het schitterende dan t weezenlyk nuttige gezogt Ik verlangde niet fraaie geesten praalende veel-weetertjes maar alleen eenvoudige oplettende gezonde verstanden te vormen Ik werkte voor myne eige kinderen en ik begryp dat wy onze kinderen niet tot tydkorting vermaaak en ydele speelpopjes voor ons zelven of anderen maar tot hun eigen nut en welzyn tot nut en dienst van de maatschappy en t lieve Vaderland moeten opbrengen Myne kleine leerlingen zullen derhalven t kittelend voorregt niet genieten van in onze daaglyksche gesprekken uit te blinken want welk mensch tog van eenigen smaak zou zig willen ophouden met hen te hooren vertellen wat zyn smit maaken of niet maaken kan hoe zyne boerin kernt hoe zyn bakker t brood bakt &c &c Wy lieden van beetere opvoeding zyn immers alleen gemaakt om t vermaaklyke des leevens te genieten om ons op t geestige t bevallige t schitterende toe te leggen om ons met duizend kleine fraaie aardigheedjes te verlustigen maar geenzins om ons met lompe nuttigheeden te gaan bezig houden - Niemand zal derhalven naar myne leerlingen luisteren niemand zal ze bewonderen weegens t opzeggen van allerlei fraaie dingen die zy niet verstaan weegens hunne kennis in allerlei gewigtige dingen die hen niet raaken En waarlyk zoo veel te beeter voor hun zedelyk Character indien zy niet bewonderd worden Zoo veel te beeter voor hunne aanstaande vorderingen in kennis en verstand indien men ze niet in den waan brengt dat zy reeds kleine zeer geleerde mannekes zyn De goede kinderen zelfs zullen er veel by winnen en zy dier er daaglyksch meê moeten omgaan zullen er voorzeeker niets by verliezen
Het boven aangehaalde Spelleboek alleen uitgezonderd heb ik nog geene boekjes gevonden die men althans in myn ontwerp met kinderen van deeze vroege jaaren doorgaans leezen veel min hun zelven of hunne oppasters in handen geeven kan welk een en ander ik vermeene dat met deeze blaadjes veilig kan geschieden mids men hun dan maar elke Afdeeling afzonderlyk en naar de orde waar in zy in t werkje geplaats zyn in handen geeve Onder t afwerken en drukken derzelven zyn nog eenige anderzins zeer nuttige en zeer wel ingerigte werkjes uitgekomen doch die allen een verheevener onderwys behelzen of onderstellen t welk ik gedagt heb tot in de helft van myn tweede deel te moeten uitstellen weshalven ik die werkjes den kinderen niet voor dat zy zoo vergekomen zyn in handen stellen zou Wil men er zelf eene keuze uitdoen en hun enkele stukjes uit dezelven voorleezen men zal er zeer veelen in vinden die wel geschikt ja voortreflyk zyn Alleen moet men noch deeze keuze noch de werkjes zelven aan de kinderen of hunne oppasters overlaaten Ook schynen de meesten dier werkjes door hunne schryvers zelven voor kinderen boven de vyf of zes jaaren te zyn bestemd De uitgeever van het in de daad Aangenaam Kinderschool geeft de jaaren van zes tot tien uitdruklyk op De schryver van t keurig Vaderlandsch AB Boek met zoo veel netheid en zorg uitgevoerd geeft iets diergelyks te kennen Het AB Boek te Amsteldam in t jaar 1781 by JL van Laar Mahuet uitgegeeven en t welk my zoo weegens deszelfs inhoud als wegens deszelfs kortheid en klaarheid byzonder voor de publieke schoolen geschikt schynt moet almede om de boven bygebragte reede althans in myn ontwerp uit handen van zulke jonge kinderen en hunne oppasters gehouden worden Zelfs zyn de bevallige gedichtjes van den Hr van Alphen en die van den Hr T Hoen in t zelfde geval Uit beide deeze laatsten heb ik om tog iets te geeven dat van buiten kon geleerd worden eenige gedichtjes overgenomen enkelen derzelven met eenige kleine verandering daar myne begrippen omtrent het nut der kinderen zulks vorderde By deezen en by alle de overige stuk-jes die ik niet zelf vervaardigd heb staan de plaatsen waar uit zy zyn overgenomen op t register aangeweezen Doch ook onder deezen zyn er weinigen waar in ik niet veele veranderingen gemaakt heb In zulk een onderwys als dit moet alles eenstemmig en volkomen naar dezelfde grondbeginselen en denkenswyze ingerigt zyn Al ware derhalven de verandering geene verbeetering zou dezelve tog uit deezen hoofde noodzaaklyk blyven en dus zoo ik hoop by schryvers en leezers verschooning vinden