Compilatiecorpus Historisch Nederlands 1.0 (CHN): narratieve teksten 1575-2000: holland_1814_klijn_1

<titel>
Jan Frederik Helmers in eene redevoering uitgesproken
</titel>
Le dood van een groot man is voorzeker een verlies voor de aarde hij behoort niet slechts zich zelven of den kring die hem omringt hij behoort aan zijn vaderland aan zijne tijdgenooten aan de nakomelingschap aan de wereld zijn verlies is een schok die aller gemoederen treft omdat hij op aller gemoederen werkte zijn verlies slaat aller harte neder omdat hij aller harte wist te verheffen zijn sterfuur is het teeken van eenen algemeenen rouw omdat zijne achting algemeen was zijn dood is het oogenblik dat alles tot eene sombere geestdrift stemt en tot eene algemeene hulde zijner verdiensten weet te verheffen
Vestig ik van deze waarheid overtuigd mijn oog op de hier zaam vereenigde menigte de stilte die mij omringt het somber bekleedsel dezer gewijde plaats de weemoed in elks oog te lezen alles overtuigt mij dat eene diepe deelneming ons heeft geschokt en naar dit oord heeft doen henen snellen Deze plaats aan de schitterendste aller kunsten gewijd omhangen met het kleed van den rouw verwisseld in eenen tempel des doods - eene stilte die ons huiveren doet - o voorzeker het verlies van een groot man heeft ons allen getroffen aandoening en eerbied hebben hier alles tot een verheven oogmerk doen zamenstemmen en pogen onze aandoeningen in waardige gevoelens op te lossen
JAN FREDERIK HELMERS Hollands voortreffelijke dichter begaafd met zeldzame geestkrachten de roem zijner eeuw de eer van zijn vaderland is niet meer Aan het smartelijk gevoel van zijn onherstelbaar verlies aan de huldiging zijner schitterende talenten heeft deze maatschappij dit uur en haren tempel gewijd
Bedwingen wij dan onze aandoeningen niet M II Zij getuigen dat wij echte verdiensten weten te bewonderen en te huldigen zij bevestigen dat wij ten volle overtuigd zijn dat de mensch voor een hooger voor een eeuwig zijn bestemd is
De dood werpt alles door elkander den bedelaar en den vorst den deugdzamen en de schandvlek zijner eeuw den geweldenaar en de verdrukte onschuld den zegen en den vloek zijner natuurgenooten alles spat uiteen als een waterbel alles vervliegt als een dunne morgennevel zelfs de uiterlijke gedaante van den mensa is in korten tijd weg hij verteert tot stof dat stof vermengt zich met de aarde waaronder hij rust en wat blijft er eindelijk van hem overig - Is nu de mensch niets meer dan die uiteenspattende damp niets meer dan die verdwijnende nevel wat roemt gij dan op verdiensten Het is een dwaas die zijn geheele leven rusteloos verzamelde om alles in één oogenblik met het uitblazen van den laatsten adem verdelgd te zien
Wat willen zij toch die sterke geesten die den mensch in het enge graf begrenzen of hem als eene zwakke vlam in de algemeene levensfakkel willen doen verdwijnen geven zij iets meer geven zij iets beters Ophouden te zijn over te gaan in een al-leven - Verschrikkelijk denkbeeld belagchelijke voorstelling -- Krimpt u in mijne gewaarwordingen -vernietig u o mijne hoop - scheur u los teedere banden zalige betrekkingen die mij aan dit leven binden en mijn hart en geest veredelen alle uwe zaligheden loopen uit op helsche folteringen want de vernietiging gaapt u tegen - Met de zekere verwachting van eene personeele onsterflijkheid alleen is het der moeite waardig zich te beschaven is het der moeite waardig dat ik worstel om deugdzaam te worden zonder haar is iedere plegtige gedachtenis aan eenen waardigen afgestorvenen hartverscheurend of belagchelijk
Verwijdert u dan uit mijne ziel gedachten aan eenen eigenlijken dood Hij slaapt mijn vriend hij slaapt voor eene heerlijke onlwa-ling - Verwijdert u uit mijn hart sombere gewaarwordingen zijn aanleg is niet vernietigd dat heerlijk vermogen is niet verdelgd de stroom die zich onder de aarde verloor is slechts aan ons gezigt ontweken ginds dringt hij niet verdubbelde kracht uit den afgrond opwaarts ei vervolgt niet majesteit zijnen loop
Komt dan gij allen wien deze zalige verwachting hart en boezem verwarmt nadert met mij in den geest de stille rustplaats van onzen waardigen afgestorvenen zij is eenvoudig geene schitterende eereteekens wijzen den wandelaar haren stand dit ook ware overtollig want hij heen zich zelven de onvergankelijkste gedenkzuilen opgerigt Naderen wij zijn graf laat ons dáár zijne waarde en grootheid bepeinzen en bewonderen wij dáár zijne uitmuntende zielskrachten Bij het graf zelf willen wij de onsterfelijkheid levendig beseffen bij de schijnbare sloping van dit bestaan het hoogere leven in den mensch naarsporen hij tien afgrond der verdelging de oneindigheid van den menschelijken geest diep gevoelen
Men beschuldige deze Maatschappij niet dat zij zoo laat de nagedachtenis van den verdienstelijken man huldigt Gij had regt voortreffelijke redenaar sieraad van mijne geboorte stad gij hadt regt de nagedachte¬nis van HELMERS mokt alleen op vrije toonen gevierd worden Thans is dat oogenblik dáár Holland is weder Holland de schande is afgewischt wij hebben wederom een vaderland de eerste opbruisende geestdrift is voorbij en door stiller gewaarwordingen vervangen de zachtere aandoeningen van het hart zijn te rug gekeerd en onbelemmerd mogen en zullen HELMERS lof en waarde thans van onze lippen stroomen
Ik heken het M H bij de vurige Oudheid waren het de stoutste redenaars die de nagedachtenis van eehte verdiensten huldigden en die tot de eerste vernuften von hunne eeuw het woord voerden Het onderwerp dezer lofrede is niet minder grootsch het gezigt mijner hoor-deren niet minder geducht maar o welsprekendheid wat zijn mijne krachten Dan de waarheid zelve zal genoeg treffen in het schilderen van het verhevene is het zeker de grootste welsprekendheid aan de waarheid getrouw te blijven Het is hier geen offer dat de geringe aan den vermogenden de vleijerij aan de gewaande grootheid de kruipende laagheid van ziel aan de trotsche heerschzucht de schrik aan het geweld brengt maar de erkentenis van dankbare harten en de huldiging van een der schitterendste vaderlandsche talenten
Het ware beledigend M H in dit uur uwe opmerkzaamheid in te roepen-- Ik zoude van HELMERS spreken en gij bewonderaar der edele kunsten gij zoudt koel blijven Ik zoude van HELMERS spreken
Landgenooten en uw hart en gevoel zouden mij niet volgen Ik zoude van HELMERS spreken Hollanders en gij zoudt mij niet met geestdrift hooren Welaan volgt mij met aandoening en beoordeelt mij met uwe gewone bescheidenheid
Wanneer gij op eenen helderen dag van eene hoogte nederziende onverwacht een uitgestrekt en rijk landschap voor u liggen ziet dan is voorzeker dat gezigt verrassend en treffend maar alles vertoont zich nog te veel in zijn geheel dan eerst als gij uw oog laat rondweiden heuvelen van vlakten wouden van dreven kunt onderscheiden den heerlijk kronkelenden landstroom in zijne verschillende rigtingen volgen de vruchtbare velden stille woningen en overal sporen van nijverheid onderscheiden kunt dan eerst stijgen uwe gewaarwordingen tot bewondering en uw hart baadt zich in genot - Even zoo treft ons bij de gedachten aan den man van zeldzame verdiensten in de eerste oogenblikken te veel het geheel - wij stemmen in de algemeene erkentenis volgen de algemeene hulde maar dan als wij bedaard het geheele veld zijner vermogens overzien van stuk tot stuk voor ons gevoel ontwikkelen wat hij gearbeid heeft dan rijst onze bewondering tot enne dankbare hulde en met eerbied wijden wij zijner nagedachtenis onzen hartelijken dank Komt M H nadert met mij de plaats van waar wij het geheele nog te ontwerpen tafereel overzien kunnen van voetstap tot voetstap zal het in belangrijkheid en waarde klimmen
Lot omstandigheden en opvoeding vormen den mensch Zoo deze magtspreuk in vele opzigten door de ondervinding schijnt bevestigd te worden gelukkig voor den hoogen adeldom onzer natuur dat zij vele en belangrijke uitzonderingen vertoont Wat toch is alles wat wij van het lot of de omstandigheden ontleenen niets anders dan een bedriegelijk eigendom dat ons bij het graf door de gevers zelven wederom ontnomen wordt De mensch als mensch moet zich voor een groot gedeelte zelven het aanwezen geven ook vragen wij bij het beoordeeld] van uitstekende verdiensten even zeldzaam naar de plaats waar zij eene schakel in de ketens der wezens vervulden als naar de soort van lucht welke de mensch inademt Het zegt dus weinig of HELMERS in deze schoone wereldstad geboren zijn zinnelijk leven bijna onopgemerkt zag benen vlieten zijn echt zijn geestelijk leven blinkt met des te meer luister naarmate de schoone glans van liet laatste niets van den valschen gloed des eersten ontleende
Gij bewondert hem die waar alles zich te zamen vereenigt om hem tot een denkend wezen te vormen die gelegenheden aangrijpt toepast en zich weet te verheffen Maar wanneer hier alles aan onzen geest eene andere rigting dreigt te geven en ons in den engen kring van liet gewone leven nederdrukt als dan de mensch zich aan dien drang weet te ontrukken en zich zelven tot een geheel ander wezen vormde dan het lot scheen te willen wat zegt dan uw gevoel bij liet Bezigt van zulk een mensch - De eerste moge gelijk zijn aan het moedige ros dat in vrijheid opgevoed ons door zijne gedaante en fierheid weet te treffen de laatste vertoont zich aan ons als de jonge leeuw die in een eng verblijf ontwikkeld plotseling zijne krachten gevoelt kerker en banden verbreekt en ons door zijne stoutheid en inwendig vermogen verbaast
Dit deed dit was HELMERS de natuur had hem tot een gewoon mensch bestemd hij vormde zich zelven tot een buitengewoon wezen het zou een belangrijk schouwspel voor ons zijn de ontwikkeling van zijnen stouten geest in den oorsprong op te sporen en de gansche keten van zijne trapswijze vordering van schakel tot schakel te kunnen volgen dan wie kan den onzigtbaren gang der natuur wie de worsteling van den menschelijken geest met vooroordeelen gebreken en onkunde afteekenen
Nog naauwelijks der kindschheid ontwassen besteedde hij reeds iederen gespaarden penning tot den aankoop van boeken terwijl in gevor-
derde jaren het lezen bijna zijne eenigste uitspanning uitmaakte
Vurig van temperament begaafd met een zeldzaam geheugen toegerust met eene gloeijende geestdrift kende zijn weetlust geene perken - Indien het nu waar is dat gewigtige overgangen in het lot der wereld tijden van algemeenen barensnood onder de volken dikwerf groote vernuften voornamelijk groote dichters scheppen zou dit dan ook niet misschien in het gebied der letteren somtijds het geval zijn en hierin de eerste grond liggen waardoor HELMERS uitstekende geest in het midden van eenen krachtigen overgang ontluikende zich met majesteit verhief en de geopende loopbaan met reuzenkracht intrad Na langen tijd in den doolhof van spitsvondigheden rondgedwaald en zich in het gebied der kunst door den geest van winzucht en wansmaak heen geworsteld te hebben daagde er in de laatste helft der vorige eeuw ook in ons vaderland een meer algemeene geest van verdraagzaamheid van verlichting en van Bene warme geestdrift voor het ware het schoone en het goede De schatten der Oudheid werden meer opgedolven de kennis der verschillende talen en met deze de ontdekkingen der meeste volken meer algemeen bekend de gehechtheid aan verouderde vooroordeelen minder en de wijsbegeerte in het zuiden ontkiemd doch in het noorden tot hooger volkomenheid opgevoerd drong tot ons vaderland door en verhief aller gemoederen De kunsten in het algemeen maar voornamelijk de dichtkunst sinds de eeuw van HOOFT en VONDEL in ons vaderland zoo vreeslijk ontaard schudde langzaam liet stof van haar gewaad de meesterstukken der vroegere en latere eeuwen werden gekend en bewonderd
Te midden van dezen gewigtigen overgang begon HELMERS te bestaan begon zijn geest zich zelven te kennen en te verheffen Eenmaal zijne verhevene bestemming gevoeld hebbende en door de verkeering niet de eerste vaderlandsche geleerden in het voortreffelijk en door den loop der tijden gesloopt Concordia et Libertate aangevuurd ontzag hij geen tegenstand Bij een doordringend oordeel en een smaakvol gevoel was hij tevens gewapend met cruen standvastigen moed In dit laatste voor-al ligt de grond waardoor hij zoo veel en dat vele zoo goed kende dat hij zoo onvermoeid naar de waarheid jaagde dat hij tot in zijne laatste oogenblikken zoo onwrikbaar aan zijne beginselen getrouw bleef
Wanneer ik met dezen leiddraad in de hand thans met u M H het gebied zijner kennis en smaak liet strijdperk zijner verhevene zielskrachten nader gevoelt gij dan niet eene weemoedige aandoening de voorbode van eenen stillen eerbied rijzen - Ja M dáár in dat gebied zinkt al het klatergoud eener verdelgende gloriezucht dáár staat liet kenmerk van echte verdiensten dáár praalt eene onvergankelijke eerzuil
o Gij geweldigen dezer aarde voor wier wenken eenmaal duizenden in het stof nederbogen en die thans zelven niets meer zijt clan stof zoo het u een oogenblik vergund ware om uit uwe prachtige graftombes eenen blik door het leven te werpen hoe zoudt gij verbaasd staan te zien dat de strenge nakomelingschap met verachting van uwe eereteekens terug deinst om uwe nagedachtenis te vervloeken terwijl zij de eenvoudige rustplaats van deugd en verdiensten zegent Gij ontvingt uw loon nietige aardwormen schandvlekken der menschheid het bedriegelijk hulsel viel weg en met hetzelve al uwe waarde en verachtelijke verdiensten
Als door eenen Genius geleid door inwendige kracht van ziel aangespoord verhief zich HELMERS met die vastheid en waardigheid aan zijn onwrikbaar karakter eigen en het is hierin zoo ik geloof dat de voornaamste grond moet gezocht worden waardoor hij in de kennis der meeste levende talen geschiedenis en aardrijkskunde de gewigtigste vorderingen maakte zelfs in het gebied der wijsbegeerte met juistheid wist te oordeelen maar vooral in de oude en nieuwe letterkunde als eene star van de eerste grootte blonk --- Vraagt liet aan de ingewijden M
II hoe vaak zij over de geschiedkundige kennis van HELMERS verbaasd stonden Niet alleen kende hij de oude en nieuwe geschiedenis in eenen hoogen graad van volkomenheid maar had haar in dat verheven verband doordacht waarin zij zich aan hare wijsgeerige beoefenaren ontdekt
De aardrijkskunde was een der geliefste onderwerpen van naarvorsching voor zijnen onvermoeider geest Niet alleen was hem het gebied dezer wetenschap in het algemeen bekend maar ook hare verschillende afmetingen en bijpaden had hij met zoo veel oordeel bewandeld dat zij zelven die dit gedeelte der mensehelijke kennis als eene hoofdzaak beoefenden zijne waarnemingen en uitspraken op hoogen prijs stelden
In de oude en nieuwe letterkunde was hij in vele opzigten tot de kern doorgedrongen Altoos tusschen de uitersten van eene slaafsche namaking of roekelooze verachting van de meesterstukken der oudheid doorgaande was hij zoo veel dit door middel der levende talen mogelijk is tot dat achtbaar gebied genaderd De rijkdom hier door hem hij een gegaard is niet alleen in al zijne dichtstukken zigtbaar maar heeft hij bovenal in vier schoone doch door eene te ver gedrevene zedigheid nimmer algemeen bekend gemaakte redevoeringen en dus in het gebied der welsprekendheid aan den dag gelegd
Der welsprekendheid dat u dit niet verbaze M H waarom zouden de dichtkunst en welsprekendheid zich niet in één persoon vereenigen kunnen Is het onderscheid wel zoo groot als wij ons dit voorstellen o Wij kortzigtigen wij verdeelen zonderen af vormen verschil en afstand waar alles zich uit een hoogex gezigtpunt betracht misschien van zelf de band biedt en in eene treffende eenheid oplost Heeft hier mogelijk niet hetzelfde plaats als bij den toonkunstenaar die zijne gewaarwordingen door verschillende werktuigen uitstort
HELMERS eerste redevoering behelst eene vergelijking der Vaderlandsche met de Fransche dichtkunst en wel in het Heldendicht het Treurspel en den Lierzang Krachtig is het onderwerp behandeld daar ieder lezer moet verwonderd staan hoe de achttienjarige jongeling de vaderlandsche dichtkunst verdedigt en haren roem en meerdere oortreffelijkheid op het nadrukkelijkst handhaaft
Zijne hulde aan onze VAN MERKEN is insgelijks krachtig geteekend en in taal stijl en edelheid van uitdrukking dezer bijna onvergelijkelijke vrouwe waardig
De beschouwing over de lotgevallen en het kunstvermogen van MICHEL ANGELO is slecht ten deele afgewerkt doch dit afgewerkte Overtuigt ons van HELMERS smaak en belezenheid en doet ons de onvolledigheid van dezen arbeid betreuren
Zijne lofrede op JULIANUS durf ik eene lofrede noemen Niet alleen ademt dezelve Gene gegronde kennis van het menschelijk hart een doordringend oordeel over de geschiedenis en doet zij den zoo dikwerf miskenden JULIANUS regt maar ook de schikking der deelen taal en stijl maken haar dien eernaam waardig
Het kan u dus niet bevreemden M H dat HELMERS oordeel en geheugen de beste gedeelten uit vroegere en latere schrijvers en dichters kende zich wist te herinneren en oogenblikkelijk mede te deelen dat zijn gelouterde smaak altoos met een strenge scherpzinnigheid over letterkundige voortbrengselen oordeelde en hij in vele gevallen een zeldzaam voorbeeld van geleerdheid toonde te zijn maar dit moet u verbazen zoo het onbillijk zijn der menschen nog Benige verwondering verdient dat den man begaafd met zoo vele talenten alleen door deze Maatschappij en zoo laat regt gedaan werd dat een kring gevormd om de eerste talenten in ons vaderland te vereenigen hem konde voorbij zien en dat hij dus bijna onopgemerk t daar heen wandelde die mede aan de spitse der vaderlandsche geleerdheid had behooren te staan
Zonderlinge onregtvaardigheid van waar komt liet dat uitstekende verdiensten zeldzaam door hare tijdgenooten ten volle erkend en geëerbiedigd worden Door weinige regt gedaan door een klein getal toegejuicht somtijds vergeten dikwerf miskend is het alleen de nakomelingschap die hier regtvaardig handelt Zelden is hier de tijdgenoot billijk Maar het graf werpt eene diepe kloove tusschen den man van verdiensten en den genen die deze verdiensten behoort toe te juichen --en nu verandert alles van gedaante Bij het graf zwijgt de verkeerde eerzucht vervliegt het klatergoud der schijnverdiensten sluimeren de driften verdwijnen de kleine belangens -- de schijn zinkt weg en de waarheid rijst in hare onveranderlijke schoonheid
Gelukkig voor den roem van ons vaderland dat zulk een geest door de natuur tevens begaafd was met een zeldzaam kunsttalent dat hij door zijn eigen genie aangevuurd naar den tempel der zanggodinnen snelde en wij thans in zijnen dood het verlies van eenen der verhevenste vaderlandsche zangers betreuren
Huiverend nader ik met u M H dat gedeelte van het strijdperk zijner hooge zielskrachten Welk een tafereel - Welk een veld Waar zal ik aanvangen waar eindigen - Dan ik wil thans alleen uwen zanger mijnen vriend regt doen en uwen weemoed in erkentenis uwe erkentenis in bewondering doen eindigen dit is gewis hier eene gemakkelijke taak iedere volzin van zijne gedachten is eene zinnelijke voorstelling van zijnen verheven geest - ik behoef slechts aan te wijzen en gij zult voorzeker bewonderen
HELMERS was een van die zeldzame geesten die zich boven den engen kring der aanschouwbare natuur verheffen en zich eene eigene wereld vormen hij was Dichter
Dichter veel betéekenende heilige naam Gelukkig sterveling wien de natuur tot dezen haren lieveling verhief dubbel smaakt hij den wellust van dit leven terwijl hij tevens de verlichter of de trooster zijner eeuw is De dichter zweeft in eene denkbeeldige wereld en verzinnelijkt ons van daar zijne hooge gewaarwordingen uit de natuur schept hij zijnen beeldenrij en de taal is de verf waarmede hij alles kleurt meester over ons hart schokt of kalmt verbrijzelt of verheft hij ons gevoel en sleept ons onwederstaanbaar mede in den stroom zijner denkbeelden
Zoo was zoo werkte IIELMERS talent - Als diehter waren zijne denkbeelden levendige afdrukselen van Zijne ziel beelden akkoorden hij overpeinsde niet alles was bij hem geestdrift hij ontwikkelde niet maar schilderde hij sprak niet neen de taal was bij hem zang
Ongetwijfeld rijst hier de waarde van den dichter naarmate zijn geest meerdere oorspronkelijkheid ademt Het moet alles zijn gevoel zijne overtuiging Zijne beeldspraak zijn in dat gevoel is ons alles dierbaar wat hij schenkt zelfs zijne dwalingen worden ons somtijds eerwaardig om dat hij zijnen eigen weg bewandelde of nog bij tijds insloeg
Deze oorspronkelijkheid bezat IMDERS in al hare kracht van daar dat treffende dat schokkende in de meeste zijner dichtstukken die meestal onverwachte wijze van zijn onderwerp te behandelen en die spelingen die hij aan hetzelve wist te geven van daar dat hooge gevoel zeldzame dat uit iedere gedachte iederen volzin ja uit elk beeld spreekt van daar eindelijk die verhevenheid in de uitdrukking zijner gewaarwordingen die hem aan de taal zelve de hoogstmogelijke spanning geven doet
Wanneer wij nu door deze overtuiging geleid het oog slaan op zijne meesterstukken dan geloof ik dat wij hem moeten bewonderen als gevoeligen Zanger als verheven Zanger en als Lierzanger
Ik beken het M H zulk een onbepaalde lof vordert meer dan eenen vlugtigen pennetrek vordert om de eer der kunst bondige bewijzen welaan ik wil dit pogen te doen ik wil met u voor zoo verre de tijd dit gedoogt drinken van den nektar dien zijne hand ons nog aanbiedt hij zal ons verkwikken en versterken en misschien zal er nu en dan in deze vergadering een dankbare traan aan zijne nagedachtenis geofferd worden
Om hier alles voor ons dubbel belangrijk te doen zijn zal ik mij bijna enkel tot die dichtstukken bepalen die een heerlijk erfgoed uitmaken dat hij ons achtergelaten heeft
Vreemdelingen gij die zoo vaak met versmading op Holland neder-ziet o dat ik u allen thans rondom mij konde scharen dat gij mij in dit uur kondet hooren en verstaan dat ik u de verhevenheid van HELDERS geest konde doen gevoelen gij zoudt van verbazing bloozen en met eerbied den man toejuichen wien gij te voren geen enkelen blik waardig keurdet
Ongetwijfeld M H heeft de dichtkunst eenen verschillenden invloed op ons gevoel naarmate zij meer het gevoel van het schoone of van het verhevene nadert De zachte harmonische gang of de schokkende vlugt harer denkbeelden zal ons het verschil spoedig doen opmerken daar wij ons of door teedere gewaarwordingen of door geweldige aandoeningen voelen weggesleept Schoon nu HELDERS stoute geest als van zelf de vlugt van het verhevene kiest spreekt nogthans het echte gevoel van het hart uit al zijne dichtstukken ja zijn er vele die ons alleen van die zijde tot zich trekken
Welk een gevoel spreekt er niet reeds uit zijne eerste Ode aan den Nacht Hoe teeder zijn zijne Grafschriften op onze onsterfelijke LUCRETIA WLIRELMINA VAN MERKEN en haren Echtgenoot - De twee deelen zjner Gedichten zijn ongetwijfeld Nederlanders uw huisboek welnu ademt niet alles het teederst gevoel van het hart is zijn dichtstukje De Roos niet uitmuntend gevoelig kunt gij zijne Ode aan God zonder aandoening lezen hoe roerend is niet de aanvang van zijne meesterlijke Dithyrambe op Amsterdam wie kan de episode van Mikon en Louiza in zijn dichtstuk Zwitserland lezen en zijne aandoeningen bedwingen Hollanders wien perst de schildering van BEILINGS heldendood geene tranen af Doch M hoc kan ik u beter van HELMERS gevoel overtuigen dan met u het roerend dichtstukje te doen kennen hetwelk hij weinige maanden voor zijnen dood vervaardigde en waarmede hij zijnen mees terlijken lofzang aan den Goddelijken stichter van onzen verheven godsdienst besloot Ziet hier hetzelve Dan het was HELMERS geest onmogelijk om zich enkel tot het gevoelige te bepalen Het bruisende zijner verbeelding de kracht van zijn gevoel dreef hem als van zelf tot liet verhevene Het schoonti M H veroorzaakt altoos door dcszelfs doelmatigheid eene aangename Harmonie in onze ontwaakte aandoeningen terwijl het verhevene door deszelfs schijnbare wanorde en verzinnelijken van vermogens en krachten waarbij het gevoel van onze zwakte en kracht in eenen afwisselenden strijd geraakt ons schokt en ons gevoel onwederstaanbaar met zich sleept Dit laatste is de geest die uit al de meesterstukken van HELMERS spreekt Alles ademt hoog gevoel stoutheid van denkbeelden kracht en majesteit van uitdrukking alles raakt den toon van het hooge lofdicht
Hier dus M H is het veld waar HELMERS zich met al die kracht uitzette zijn oorspronkelijk genie eigen In zijn gedicht Socrates in drie zangen is dit reeds duidelijk zigtbaar HELMERS schildert ons SOCRATES met waarheid en vuur en vertoont zich hier als die edele dichter die terwijl hij ons de kracht der deugd bij de worsteling met het lot afmaalt ons tevens door het schilderen van tafereelen personen en hartstogten weet te treffen
Leest zijne vroegere en verspreide gedichten zijne Batavieren James Cook Karthago alles ademt denzelfden geest
Slechts eenmaal beproefde HELMERS zijne krachten in het hooge treurspel gij kent zijne Dinomaché en zult gewis met mij instemmen dat hoe verschillend men ook over het al of niet oorspronkelijke der vinding van het onderwerp moge oordeelen echter inhoud stijl taal en de kracht der verzen ons den grooten dichter doen bewonderen
Zoo gij uw oog slaat op zijne vereenigde gedichten wien treft dan niet ook uit dat gezigtpunt betracht zijn Zonnestelsel De Lof der Drukkunst Apollo Zucht naar Italien en Zwitserland iedere volzin iedere gedachte ja iedere regel is stout en verheven
Als de aarde in wee gedompeld als het regt der volken vernietigd en de algemeene welvaart verdelgd is als alles onder den schepter van het geweld zucht de beschaving en verlichting onder het juk der heerschzucht gebukt gaan en iedere vrije uiting onzer denkbeelden verstikt of als een oproerkreet met verschrikkelijke straffen bedreigd wordt hoe welkom is ons dan iedere vrije uitstorting van het hart hoe welkom de krachtige taal van hem die ons aan het verschrikkelijk tegenwoordige poogt te ontrukken en ons door het schitterend verledene of door de hoop op het toekomende troost en verheft o mijne verloste landgenooten dit heeft uw vereeuwigde dichter dit heeft HELMERS gedaan
Hollands naam was van de aarde weggevaagd het schandelijkste juk knelde onze schouderen als verworpen slaven overheerd geschandvlekt uitgeplonderd was liet HELMERS echter die daar wij aan den afgrond der vertwijfeling genaderd waren door het schilderen van de deugden en den onbezweken moed onzer vaderen ons opbeurde troostte en verhief
Het zoude beledigend zijn zijn meesterlijk dichtstuk De Hollandsche Natie thans voor uw gevoel te ontwikkelen leest en herleest liet Nederlanders overal ademt het die verheven ziel die terwijl zij de deugden onzer voorvaderen schildert dezelven ziet gevoelt en als ten tweeden male doet terug keeren HELMERS edele HELDERS waarom heeft uw oog de verlossing van uw vaderland niet mogen aanschouwen waarom zijt ge ons te vroeg ontrukt om zelfs niet eens den algemeenen dank van uwe landgenooten te mogen hooren en onzen zegen niet u in het stille graf mede te nemen o Zoo het ons in dit oogenblik mogelijk ware den scheidsmuur die den tijd en de eeuwigheid van elkander afzondert te verbreken zoo het mogelijk ware dat onze dank tot u konde doordringen onze hulde onze erkentenis zoude tot geeft-drift stijgen en zich in al haar kracht uitstorten o Gij die ons in den afgrond der vernedering hebt vertroost en gesterkt met wiens heilige woorden de eerste moedige verdelgers van het schandjuk ons allen tot den wezenlijken worstelstrijd opriepen de deugden zoo wel als den onuitroeibaren haat onzer vaderen tegen den vreemden dwingeland die gij ons zoo treffend schildert en op het hart drukte willen wij volgen dit zal onze dankbaarheid voor uw geschenk zijn terwijl liet verloste Nederland door een eenvoudig gedenkteeken uwe nagedachtenis vereeuwigen zal
Ja mijne land- en stadgenooten gij hebt uwen VONDEL in een uwer heilige tempels een ongekunsteld gedenktecken opgerigt de zanger van den roem uwer vaderen uw voortreffelijke HELMERS is deze openlijke hulde zijner verdiensten niet minder waardig wat aarzelt gij het zal van uwe zijde de vervulling van eenen der heiligste pligten zijn
Bedrieg ik mij niet M H dan heeft HELDERS de verhevene vlugt van zijnen geest bij uitnemendheid aan den dag gelegd in zijn Lofzang op Jezus van Nazareth Den Lof van Amsterdam Den Lof der Zeevaart De Haarlemmer Hout en Den Handel Jammer dat de plaats van waar zoo wel als de gelegenheid waarbij ik spreek en de bedwelmende grootheid des onderwerps van het eerstgenoemde dichtstuk geene ontwikkeling noch aanhaling duldt gij zoudt anders verbaasd staan over de majesteit van HELDERS gedachtengang en in zijne verrukking en eerbied voor den goddelijken stichter van onzen godsdienst al dankend instemmen
De Lof van Amsterdam werd door HELDERS vervaardigd bij gelegenheid van de plegtige uitdeeling der eereprijzen door hem in naam van Directeuren der Teeken-akademie dezer stad verrigt Ondanks het plaatselijke dat er in moest doorstralen kenmerkt ook dit dichtstuk HELMERS stouten geest onderwerp vinding zoo wel als de kracht der uitdrukking moest ieder hoorder treffen en dit feest een vaderlandsch feest doen zijn De meesten uwer M H zullen zich dit nog levendig herinneren
De lof dan zal ik zoo voortgaande u de schoonheid dezer meesterstukken doen bewonderen lk gevoel het M II nietig wordt hier alle koele ontwikkeling neen weg met alle redekundige uiteenzetting waar het hart alleen spreken moet liever met eenen enkelen trek u de hooge waarde dezer dichtstukken levendig te doen gevoelen en u bij de stille rustplaats van uwen onvergetelijken zanger al het smartelijke van zijn verlies diep te doen beseffen Hoort dan hoe hij zijn Lofder zeevaart besluit
Zoodanig ontwikkelde zoodanig schitterde HELMERS Nog bezield niet dezelfde kracht van ziel nogblinkende in alden glans van zijn uitstekend kunstvermogen sloot hij den 26 Februarij 1815 eene loopbaan van zes en veertig jaren waarvan het grootste gedeelte aan de ontwikkeling van zijnen geest de kunsten en wetenschappen maar voornamelijk aan de dichtkunst gewijd waren Diep trof ons deze slag hoe vele gapingen werden hierdoor in den band der liefde en vriendschap der gezellige verkeering der kunsten veroorzaakt
o Mijne vrienden onbeschrijfelijk veel hebben wij in HELMERS verloren Geesten die in het gebied der waarheid of der kunst hun eigen gebaand pad bewandelen zijn even buitengewoon als die schitterende hemelligchamen wier licht en loopbaan zich met dezelfde eigendommelijk beid van alle andere onderscheiden als hunne verschijning zeldzaam is
Hoort haar dan gij allen wie nog gezondheid en welvaart omringen hoort haar dan de les die uit zijne rustplaats tot ons opstijgt Slechts het tegenwoordig oogenblik o sterveling is het uwe God weet wat liet volgende zijn zal
Wenden wij uu nog onze oogen naar het einde de hoofddaad in het te ontwerpen tafereel hesluiten wij uit het gezegde tot den inleidt dan zien wij in HELMERS den man die alles deed wal Item mogelijk was om zijnen geest te ontwikkelen die zich ver boven zijnen kring verhief en een zeldzaam voorheeld van talenten werd Vol van hartstogtelijk gevoel was hij een liefhehhend echtgenoot en een vurig minnend vader Zoo iemand aanspraak maakte op goedhartigheid die tol iederen vriendschapsdienst gereed stond voorzeker het was HELMERS Zijn leven een onafgebroken hezig zijn van daar dat hij met zulk een gemak ar heidde dat hij dikwerf de stoutste verzen in zijnen huiselijken kring ja te midden van het luidruchtig spelen zijner kinderen titel emir kracht en vaardigheid wrocht die ieder een moest verhaasd doen slaan Tot dweepens toe beminde hij zijn vaderland en hel way deze gloeijende drift die non zijn karakter eene doorgaande sterkte en eenheid hijzette Vurig van temperament is het natuurlijk dat hij wel eens plotseling in drift ontstak doch 00k weder even spoedig verkregen zijn oordeel en edel hart den hoventoon Altoos waren zijne gesprekken belangrijk wie kim dit heter getuigen dan ik die hem dagelijks zag en zoo vaak de levendigheid zoo wel olm den geest en smaak die uit zijne gesprekken schitterden bewonderde
In deze rijkheid van kennis dien gelouterden gepaard met eene onverzettelijke standvastigheid van karakter ligt de grond waarom hij zoo rusteloos naar de waarheid jaagde zou dik werf over dr bekrompene oordeelvellingen der meeste menschen klaagde en waar het de vrijheid von denken gold niet verachting op dat oordeel neérzag - Zoo mijn voortreffelijke vriend zag ik u dagelijks denken handelen zoo M H zijne laatste oogenblikken Altoos ring na eene kort te voren doorgestane doodelijke krankte eene zwak heid op de borst overhoudende trof hein de onverwachte dood van zijnen jongsten lieveling zoo hevig dat Zijne vorige ongesteldheid met dubbele woede weder ontwaakte terwijl hij eenige dagen voor zijnen dood mij de hand drukkende toevoegde » Lieve vriend mijn einde nadert » Ach hoe waar was dat voorgevoel maar ook met welk eene kalmte zag hij dat oogenblik te gemoet
Getuigt dit o gij wie liefde en vriendschap aan zijn krankbed kluis terden die daar zijn karakter bewonderdet en hem weinige oogenblikken voor zijnen dood met standvastigheid van ziel deze veelbeteekenende woorden hoordet stamelen » Zegt aan mijne vrienden dat
HELMERS tot in zijne laatste oogenblikken aan zijne beginselen is getrouw » gebleven dat hij ook nu nog geene de minste hulde aan de gevoelens
van domheid en dweepzucht doet »
Zegt het veel H aan zijne beginselen getrouw te blijven als gezondheid en welvaart ons omringen als alles ons toejuicht wat zegt het dan niet in de laatste oogenblikken van het leven aan den rand van het graf op den oever der eeuwigheid
Komt dan gij allen wier uitstekende verdiensten heilig zijn die met mij al het smartelijke van HELMERS verlies gevoelt laat ons zijne nagedachtenis zegenen en zijne waarde diep in ons hart prenten Nog zweeft zijn geest rondom ons nog troost en verheft hij ons in zijne heerlijke zangen Leest en herleest die Nederlanders schenkt dezelve aan uw kroost vaders en moeders vormt daardoor hunne jeugdige harten en leert hen zoo prijs stellen op echte vaderlandsche verdiensten
Zijn roem is onvergankelijk zijne nagedachtenis blijft in zegening dit trooste u die reeds waggelende naar hetgraf in hem eenen dierbaren zoon derven moest dit trooste u die nog ontroostbaar in hem eenen liefhebben-den echtgenoot beweent dit vonke onze erkentenis aan vrienden van den zeldzamen man zijne waarde te eerbiedigen als wij aan hem denken en over hem spreken terwijl wij zijne geestdrift voor het ware schooneen goede volgen dit zij de duurzame hulde dit wij aan zijne nagdachtenis ten offer brengen
Beminnaars van uw vaderland Eerbiedigers van zeldzame talenten zoo gij ooit het Muiderduin dat zijn stoflijk overblijfsel bevat nadert dan vervulle eene stille erkentenis uw hart Daar rust de lieveling der zanggodinnen de roem van Holland daar rust hij die u troostte en nog
troost grijsaards daar rust hij die u verhief en nog verheft mannen daar rust hij jongelingen die u nog bezielt en ontvlamt
Ach hoe trof mij het gezigt van dat laatste dat ons van alles wat wij eenmaal waren overblijft hoc trof mij liet gezigt van de plaats waar hij Hollands edele zanger in het verblijf der dooden nederdaalde Weinige weken na zijn smartelijk afsterven voert mij vergeeft M H aan den vriend deze kleine zwakheid eene onwederstaanbare begeerte naar zijne afgelegene rustplaats het plekje te zien waar hij rustte en daar alles wat hij geweest was diep te gevoelen - heilig verlangen wie kan u veroordeelen Een schoone herfstdag geleidde mij naar zijn graf onbeneveld was de zon uit de kimmen gerezen en wierp hare schuinsche stralen op de gelende bladeren van het grijzende geboomte en langs de kwijnende grasvelden de natuur was doodelijk stil en alles stemde het hart tot eenen somberen weemoed Zoo naderde ik het overschot van mijnen vriend van alles afgezonderd door niemand vergezeld door de natuur zelve aan de algemeene vergankelijkheid herinnerd zette ik mij diep bedroefd op zijne ruwe grafzerk neder welk een gczigt welk een gevoel » Groote God riep ik geheel ontroerd uit » dit is dan » de Mensch » Te vergeefs poogde ik mijne gewaarwordingen eene andere stemming te geven het besef van zijn mij zoo treffend verlies zijne uitstekende geestvermogens het beeld van mijn toen nog aan den afgrond der vertwijfeling dobberend en door hem zoo vurig bemind vaderland alles benevelde mijn gevoel en deed mij met een verbrijzeld hart zijne rustplaats verlaten
Nog klinkt die toon van weemoed in mijn hart in dit oogenblik ontwaakt dat gevoel met verdubbelde kracht in dit oogenblik rijzen al die beelden van het geen HELMERS voor ons en zijn vaderland was nog kon zijn doch niet meer is in derzelver geheele akeligheid voor mijne gewaarwordingen wie zal haar leiden wie haar louteren wie haar in een blijmoedig hopen op een gelukkig wederzien doen overgaan
Gij alleen heilige overtuiging van onzen hoogen zedelijken aanleg gij alleen ontwijfelbaar bewustzijn van onze oneindige volmaakbaarheid gij alleen onwrikbaar geloof aan onze onsterfelijkheid Zonder u is hier alles in den mensch nacht afgrond vertwijfeling metu wordt ons alles licht streelend uitzigt verheven doelwit met u zien wij in den mensch dat verheven wezen wiens aanleg oneindig wiens bestemming grensloos is Komt dan gij die met uwe wonderkracht zoo onwederstaanbaar op ons gemoed werkt komt betooverende kunsten schoon geschenk van dien God die den mensch voor de heerlijke bestemming vormde Treedt toe met uwe doordringende kracht balsemt thans onze smarte voert ons op tot het heerlijk gebied van een rustig gelooven
En gij M H wendt uwe aandacht van mij af hij nadert die door bloedverwantschap achting vriendschap en een gelijk talent aan mijnen vriend verbonden uwe bewondering tot geestdrift stemmen zal Wendt uwe aandacht van mij af M H hij nadert wiens voortreffelijke zangen u zoo dikwerf verrukten hij nadert waar hij aanheft wie heeft daar voor iets anders dan voor hem gehoor
Treed dan toe uitmuntende zanger in uwen onwederstaanbaren gedachtenvloed willen wij den lof van HELMERS hooren ruischen alles wacht met eengin heiligen eerbied uwen plegtigen lofzang kom vervang gij met uwe wegslepende klanken de zwakheid eener stem die zich thans in eene mengeling van aandoeningen verliest