Compilatiecorpus Historisch Nederlands 1.0 (CHN): narratieve teksten 1575-2000: holland_1823_loosjesa_1

<titel>
Het leven van Mauritz Lijnslager
</titel>
EERSTE HOOFDSTUK
Bij den afloop der zestiende eeuw dat onvergeetbaar roemvol tijdperk onzer voorvaderen toen onder de zegenrijke vaandels van den dapperen Maurits op het strand bij Nieuwpoort het machtige Spanje eene der beslissendste nederlagen werd toegebracht en wel juist twee dagen na dien voor het Vaderland zoo heuglijken slag op den 4den Juli werd Maurits Lijnslager te Amsterdam geboren Zijn vader een bedreven koopman welke verscheidene zeereizen gedaan en eene Lijnbaan van zijne voorouders geërfd had waarvan zij waarschijnlijk hunnen naam afleidden stelde veel belang in de welvaart en onafhankelijkheid van zijn Vaderland Hij had het geluk dat zijne vrouw mede diep deelde in liefde voor het land harer geboorte en beiden heugde van hunne kindsheid de ellende waarmede de Spaansche dwingelandij hunne ouders en bloedverwanten vervolgd had - Nog was hun huwelijk schoon reeds voor eenige jaren deszelfs band gelegd was niet met kinderen gezegend geworden Lijnslager kwam van de Beurs bij zijne lieve huisvrouw te huis met het hoofd en het hart vol van de blijde mare wegens die roemrijke zegepraal Zijne vrouw zag dat zijne oogen van vreugde glinsterden en hij gaf nauwelijks den tijd aan zijne gade om nieuwsgierig te worden daar hii uitbarstende in eenen vreugdekreet haar toevoerde "God zij dank God zij dank lieve Geertruid Prins Maurits heeft de Spanjaarden voor Nieuwpoort geslagen De zegepraal is volkomen aan de onzen zelfs is de Admiraal De Mendoza gevangen - al het geschut en de standaarden van den vijand zijn veroverd De Beurs was opgetogen van blijdschap toen er de zekere tijding kwam -gij ziet ik ben bijna uitgelaten van vreugde ja zoo God gaf dat gij nog dezen dag beveelt en wel van een zoon - o laten wij hem dan den naam van Maurits geven Wij hebben lang in twijfel gehangen naar wien wij hem zouden noemen èf naar uw òf naar mijn overleden vader - Laten wij den knoop doorhakken wat zegt gij "
"Van daag" zeide Geertruid "zal het nog niet gebeuren maar ja als het gebeurt dan zal het kind als het een zoon is Maurits heeten"
Hetzij de medegedeelde vreugde op het hart der moeder van onzen Lijnslager met zooveel kracht werkte dat haar gestel daardoor een schok ontving welke zijne geboorte eene korte poos vervroegde hetzij juist het oogenblik daar was waarop de weldadige Voorzienigheid de banden der natuur slaakte nog dien zelfden dag terwijl de zon ter kim neigde werd hij geboren Nauwelijks klonk door het kraamvertrek het woord dat het een zoon was of door al de aandoeningen heen die het hart van den man getroffen hadden terwijl zijne lieve Gade bij de geweldige schokken der natuur zelfs de harten van ervarene vriendinnen door hare weeklachten brak riep hij "Goddank een zoon een zoon - Zijn naam is Maurits Nauwelijks ook was het gestel zijner huisvrouw tot eenige kalmte teruggekeerd of terwijl hij het klamme aangezicht van de pas moeder geworden Geertruid kuste zeide hij met half lachende half schreiende oogera " En t heeft toch een Maurits moeten zijn "
Dit weinige van de geboorte en den naam van onzen Lijnslager zal genoeg zijn dat wij echter niet onaangeroerd wilden laten omdat een en ander het heuglijke tijdstip aanduidt waarop hij ter wereld kwam en ons min of meer met de gevoelens van zijne ouders bekend maakt Overtollig en vervelend zou het zijn om in die jaren waarin eene zoo schijnbaar groote overeenkomst ja gelijkheid plaats heeft tusschen menschen en menschen het knaapje in zijne kinderspelen te volgen schoon dit misschien eenigszins nuttig zijn zou om naderhand te gemakkelijker te kunnen ontdekken uit welke kiemen de bedrijven van den jongeling en man gesproten zijn - en hoeveel de zorgvuldige opvoeding van zijne moeder tot den rustigen aanleg van zijn lichaam en de verstandige zorg van den vader tot de kloekheid zijner ziel hebben bijgebracht - Maar het zal voor de nadenkenden bij de ontwikkeling van zijn karakter niet moeielijk vallen om op die sporen als terug te keeren en daaruit ot de opvoeding die hij ontvangen had te besluiten
Twee proeven evenwel willen wij uit zijne kindsheid ontleenen omdat zij beide eene duidelijk voorspellende aanwijzing doen van zijn karakter Hij had nauwelijks den ouderdom van acht jaren bereikt toen hij eene zuster twee jaren jonger dan hij door den dood verloor Zijne gehechtheid aan dat lieve kind was zoo sterk en teeder dat hij uit de school te huis komende en haar dood schoon hem zulks langzaam en voorzichtig genoeg gezegd werd van zijn vader vernemende eensklaps in luide jammerklachten en geschrei uitbarstte en vervolgens naar het wiegje snelde waarin het lijkje waarbij de schreiende moeder gezeten was nederlag Hij greep het kindje in zijne armpjes - kuste het aangezichtje maar deinsde op het gevoel van de marmerkoude terug en nam daardoor ontzet de toevlucht tot den schoot zijner moeder "Moeder Moeder" zèide hij "is zusje Grietje waarlijk dood O eergisteren heb ik nog met haar gespeeld - nu moeder nu moest die goede man waarvan gij ons laatst op een avond gelezen hebt nog leven die dat kind van die weduwe weder levend maakte Zijn er nu zulke goede men-schen niet
"Neen" zeide Geertruid hem in hare armen nemende terwijl de tranen die uit hare oogen rolden zijn voorhoofd besproeiden neen Maurits zulke menschen leven er thans niet"
"O ik zal onzen lieven Heer bidden" hernam Maurits dat Hij zusje Grietje weder levend maakt" - en hierop begon hij op eene eenvoudige en kinderlijke wijze om het leven van zijn zusje te bidden - Een en ander was het gevolg van een aandoenlijk gestel en de godsdienstige indrukken die hem zijne moeder gegeven had door hem bekend te maken met de hartroerende geschiedenis van de weduwe te Sarepta - Zijn vader duchtende dat zijn zoon van een zoo aandoenlijken aard en onder het opzicht van zijne godvruchtige moeder misschien eene overhelling tot dweperij krijgen zou stuitte hem in zijne welmeenende bede om de opwekking van zijne gestorven zuster en wist hem door geschikte afleiding en vooral door hem zooveel zijne kindsche begrippen toelieten te beduiden dat God veel beter wist wat tot het geluk van dat kindje diende dan de verstandigste mensch op aarde af te trekken van dit ijdel bedrijf waaruit de diep bedroefde moeder eenige verademing in hare droefheid scheen te scheppen - Het duurde echter eene geruime poos eer Maurits zijn lieve zusje konde vergeten en tot de jaren van zijne jongelingschap kon hij nooit van haar hooren reppen of de tranen kwamen hem nog in de oogen
Bij gelegenheid dat het twaalfjarig Bestand met de Spanjaarden en de Staten dezes Lands gesloten werd bedreef men alom in het Gemeenebest der Nederlanden vreugdebedrijven van allerlei aard Hadden de burgers van Amsterdam ook staande den oorlog van tijd tot tijd groote handelsvoordeelen genoten het kon echter niet uitblijven of zij om hunne onbelemmerde zeevaart steeds boven allen reikhalzende naar het genot des vredes namen nu een aanzienlijk deel in het aan den dag leggen van bewijzen der vreugde zoo door het branden van pektonnen als het werpen van vuurwerken van verschillende soort - Moeder Geertruid had haren man verbeden om den nu negenjarigen Maurits te huis te houden opdat hem door het gewoel des volks niets kwaads bejegenen zou daar haar hart nog bloedde over haar dochtertje dat zij het vorig jaar verloren had Gaarne had vader Lijnslager zijn zoon met zich genomen om hem de vreugdebedrijven van een zegepralend volk diep in den geest te prenten - evenwel gaf hij toe aan de teederhartige moeder en liet den jongen Maurits bij haar te huis te meer daar zijn huis aan den Buitenkant staande genoegzame gelegenheid gaf om hem getuige te doen zijn van de uitbundige teekenen der blijdschap door een dankbaar volk en eene verrukte burgerij bewezen Maurits hoe gaarne hij zijnen vader vergezeld had gehoorzaamde aan den wensch zijner moeder en aanschouwde voor de geopende vensters met veel vermaak de vuurpijlen en andere vuurwerken die in de nabijheid werden afgestoken Hij danste van vreugde op het gezicht van die zee van vuur die voor het huis van zijne ouders scheen te golven maar eensklaps kwam de meid binnenstuiven met den ijselijken kreet van "brand brand op de voorkamer"
Nauwelijks hoort onze Maurits dien kreet of hij vliegt naar achter en grijpt een emmer die half vol water geschept stond en welken nauwelijks zijne krachten toelieten te tillen - En eer de ontstelde moeder en de verschrikte dienstmeid het merken is hij reeds halfweg de trap op met den emmer - ijlings vliegen zij hem achterna en halen hem maar even tijdig genoeg in om met schrik en verwondering getuigen te zijn hoe hij met overleg en stoutheid op een stoel geklommen het water smijt op een der gordijnen van een ledikant dat vlam gevat had door een zwermer welke door losheid of baldadigheid van eenige bootsgezellen door de looden roeden van het boven venster geworpen was
"Maurits Maurits" riep de nog beangstigde moeder die bijna de stem in de keel stikte
"Water water moeder" zeide Maurits "wij zullen den brand wel meester worden - gauw meer water meer water " en meteen kneep hij een gedeelte van het brandende gordijn uit - En de meid nu eenigszins van den schrik bekomen voerde nog eenen emmer water aan die geheel een einde maakte aan het gedreigde ongeluk
Zijn vader niet lang na deze gebeurtenis te huis gekomen vond nog de gemoederen in zekere ontroering - Zijne vrouw verzweeg ook niet lang wat er gebeurd was en kon niet nalaten om onder de betuigingen hoezeer haar de roekeloosheid van Maurits zooveel schrik op het lijf gejaagd had als de brand zelve echter rijkelijk de voorbeeldelooze kloekmoedigheid van haren zoon te prijzen Schoon zich ook de vader verheugde over den moed en het overleg van zijnen zoon bedwong hij zich om hein zijne bewondering te laten blijken over deze rechtschapen koenheid met zekeren koelen ernst zeggende
"Ik ben blij dat Maurits wist dat er voor brand niet beter is dan spoedig aangebracht water - en dat hij overleg gebruikt heeft om het beginsel van den brand te stuiten "
Nauwelijks had Maurits zijne ouders goeden nacht gekust of zijne moeder betuigde hare verwondering dat haar man de kloekmoedigheid van zijn zoon niet geprezen had maar hij gaf haar verstandiglijk ten antwoord
"Lieve Geertruid Geloof mij het aandoenlijk hart van onzen Maurits heeft zeker van u en van onze meid reeds genoeg loftuitingen weg als er die van den vader bijgekomen waren zou hij zeker op zijn bedrijf trotsch worden en dat moet niet - Onder ons ik verheug er mij in stilte over - ja ik dank er God voor Maar hij moet van mij niet weten dat ik hem voor een knaapje houd waarin de zaden liggen om een man te worden waarin zich gevoeligheid van ziel en kloekmoedigheid van hart vereenigen Het grootste vergift dat men een kind kan geven is loftuiting - en wel de lof van zijne ouders Een kind kent althans zoo alles is gelijk het behoort geene voortreffelijker geene grootere menschen op de wereld dan zijne ouders - Een brave vader en eene goede moeder zijn voor hem alles moeten voor hem alles zijn - en als hij van hen geprezen wordt o dan acht hij zich waardig door de geheele wereld geprezen te worden Ja ik geloof dat er vele groote mannen verloren zijn gegaan of nooit groote mannen geworden door ontijdige lof hunner ouders"
Deze twee voorbeelden zullen genoeg zijn om eenigermate den aanleg van onzen Maurits als kind te leeren kennen - om iets van zijne ouders te weten en dus te kunnen oordeelen hoe de verscheidenheid van derzelver karakter werkte op een kind dat een gevoelig en moedig hart bezat - en een jongske was dat bij bloedverwanten vrienden en geburen voor een lief en vlug knaapje gehouden werd
Het laat zich ook zeer gemakkelijk begrijpen dat zoowel vader als moeder alles aanwendden wat strekken kon om hunnen jeugdigen kweekeling die kundigheden in te prenten welke hem naderhand tot een gelukkig en deugdzaam man konden vormen Vatbaar van aard zijnde leerde hij de kunst van lezen en schrijven en de gronden der rekenkunst met ongemeene snelheid Zijn vader toetste zijnen aanleg en vond in hem schoon hem alles wat schoone kunsten en wetenschappen betrof wel aanstond geschikt voor het drijven van den koophandel - En daar thans ons Gemeenebest zich als de Godin des koophandels en Amsterdam zich als de Koningin der zeevaart door geheel Europa Azië en Afrika gehuldigd zag was er geen hooger roem voor een Hollander dan een der pilaren te zijn waarop de Beurs van Amsterdam rustte De jeugdige Maurits leerde dus al de hedendaagsche talen welke het drijven van den uitgebreidsten handel mogelijk maakten De talen der naburige Engelschen en Franschen waren hem welras zoo gemeenzaam als zijne moedertaal - van het Portugeesch en Spaansch leerde hij het noodige en kon daarin met genoegzame vlugheid briefwisseling houden Daar zijn vader veel op Livorno handelde en hij een bijzonder welgevallen had in het bevallig en vloeiend Italiaansch was hij ook weldra dat machtig daar hij een meester aantrof welke hem die taal aangenaam maakte dewijl hij hem tegelijk de nieuwste Italiaansche zangstukken leerde kennen daar deszelfs dochter de gitaar behandelde
De natuur had onzen Maurits van eene schoone mannelijke stem en van een fijner muzikaal gehoor voorzien dan over het algemeen het deel is van de Hollanders of misschien dat de omgang met zijnen Italiaanschen taalmeester den anders bij onzen landaard sluimerenden ja zelfs in slaap blijvenden aanleg voor zang en muziek ontwikkelde Bijzonder aangenaam waren hem de gezangen die hij van tijd tot tijd van den Drossaard Hooft te lezen kreeg en op Italiaansche wijzen gestemd waren of veel van den Italiaanschen geest ademden - Zelfs hij wist op eene aangename wijze de hardere Hollandsche woorden naar de ltaliaansche muziek te buigen
De jeugdige Lijnslager ontving daarenboven eene zeer godsdienstige opvoeding en reeds vroegtijdig zorgden zijne ouders dat hem de verhevenste waarheden van het Christendom zooveel ontdaan van bijgeloof en partijschap als de geest dier tijden toeliet werden ingeboezemd - en schoon zijn vader den leeraar die hem in de godsdienstige kundigheden onderwees niet belette dat deze zijnen zoon een stelselmatig onderwijs gaf zorgde hij hem steeds eenen geest van algemeene verdraagzaamheid in te prenten daar hij een vijand was van alle soort van verbitteringen - en een groot voorstander der vrijheid van den godsdienst - Ook had de oude Lijnslager een afkeer van zoodanige nauwe en benauwende stellingen waardoor de dweperij den godsdienst wil doen bestaan ook in het verzaken van onverschillige en schuldelooze vermaken Zeker bracht hier wel iets toe bij de kennis van vader Lijnslager aan den beroemden Samuël Coster den stichter der Nederduitsche Academie te Amsterdam Hij nam dus zijnen zoon mede toen de eerste steen aan dat gebouw gelegd werd en vervolgens den eersten dag toen het treurspel van Hoogendorp de "Moord begaan aan den Prins van Oranje" werd voorgesteld - en ook den volgenden toen er Warenar met de Pot" van den Drossaard Hooft ten tooneel gevoerd werd -Vader Lijnslager oordeelde het beter zijnen Maurits onder zijne oogen de vermaken en uitspanningen waarnaar het hart der jeugd meest begeerig is te laten genieten dan door hem tegen te houden den trek tot dezelve te verdubbelen en onwederstaanbaar te maken Als zijne moeder in het geheim haar man meer of min hierover berispte daar hij hem meermalen op vroolijke gezelschappen mede-nam bovenal op die welke voortvloeiden uit zijn lidmaaatschap van de Amsterdamsche Academie in welke bij eenen vroolijken omgang de geest smaak kreeg in kunsten en wetenschappen gaf vader Lijnslager te verstaan dat hij zijn zoon opvoedde als een jongeling die in de wereld moest verkeeren en die weten moest wat er in de wereld voorvalt dewijl daarenboven de beoefening van de deugd in de drukten en vermaken der wereld edeler is dan wanneer men zich in het eenzame opsluit en een kluizenaars- of monnikenleven leidt
Er gebeurde toen hij nauwelijks achttien jaren oud was een voorval dat zijns vaders kantoor met eene schade van verscheidene duizenden bedreigde Het krediet van een huis te Livorno waarmede dat van Lijnslager reeds vele jaren gehandeld had begon eensklaps te wankelen - en na allen overleg was er ter voorkoming van grootere schade geene keus of de oude Lijnslager moest zelf naar Livorno of zijn zoon Deze laatste echter kon beter van het kantoor gemist worden en zijne bedrevenheid in de Italiaansche taal gevoegd bij zijne overige handelsbekwaamheden maakte hem meer geschikt om onaangezien zijnen jeugdigen leeftijd eene zaak van zooveel aanbelang waar te nemen - Het kostte veel moeite aan vader Lijnslager om zijne vrouw te bewegen om hare toestemming tot het vertrek van haren eenigen zoon naar Italië te doen geven Evenwel het belang van het kantoor door hem met levendige kleuren afgeschilderd haalde haar eindelijk over en moeder Geertruid besloot haren dierbaren Maurits den reistocht naar Italië te laten doen te meer daar de koopman van Vliet van Rotterdam geschreven had dat er een nieuw schip met een buitengewoon bekwamen schipper binnen weinige weken zeilree liggen zou en hij haren zoon van de voortreffelijkste oppassing en bediening aan boord verzekeren kon
Schoon de jonge Lijnslager gehecht was aan het huis zijner ouderen daar hij slechts eenmaal dat eenige weken verlaten had om de provinciën Groningen Friesland en Overijsel te bezoeken voelde hij echter te groote zucht om wat van de wereld te zien en vooral het hem als alles overtreffend door zijnen taal- en muziekmeester beschreven Italië te aanschouwen dan dat hij tegen het ontwerp van zijnen vader eenige tegenwerping van aanbelang zou gemaakt hebben
Daar echter de oude Lijnslager verre van onverschillig was hoedanig het schip en de schipper waren waarmede zijn zoon van Rotterdam naar Livorno vertrekken zou verkoos hij dat deze vooraf een en ander te Rotterdam eens zou gaan opnemen Vader Lijnslager deed dit meteen opdat de moeder meer of min gewennende aan het afzijn van haar zoon ook door het gereedmaken van hetgeen tot zijne afreis noodig was zachtelijk voorbereid zou worden tot het vertrek van den jongeling tegen hetwelk hij in het heimelijk mede een weinig opzag