Compilatiecorpus Historisch Nederlands 1.0 (CHN): narratieve teksten 1575-2000: holland_1861_degenestet_1

[Over kinderpoëzy]

Eer ik u aankondige de zeer hollandsche lieflijke populaire letterkundige stoffe die ik in dit gezellig avonduur met u wenschte te bespreken zij het my vergund u eenige oogenblikken te onderhouden over iets minder populairs en minder beminnelijks namelijk oyer over iemand dien gy u nog wel herinneren zult uit vroeger tijd
Ik reken op uwe toestemming Voorts zoo gy misschien aanvankelijk mijne inleiding een weinig onbescheiden mocht vinden later zult gy zeker erkennen dat ze verdient genoemd te worden boetvaardig en onvermijdelijk
Daarom begin ik nu ook maar zonder schroom
Eenige jaren geleden dan had een jong dichter zeer jong en ach zeer overmoedig de eer in uw midden aan deze plaats van deze zelfde verhevenheid een verhaal in vaerzen voor te dragen waarin onder meer werd beschreven hoe een zeker Amsterdamsch Heer X genaamd X was de bedoelde persoon die een lieve dochter had en een geestige vrouw benevens veel 'Russen' en vooroordeelen op den vijfden December des jaars 184 des avonds in den kring zijner familie van een hem onbekenden Sint-Nikolaas een pakjen ten geschenke ontfing een surprise waaruit zich van lieverlede tot elks verbazing een aardige kleinigheid ontwikkelde gezegden Amsterdammer toebedeeld als onderscheidingsteeken zijner zedig verborgen verdiensten Dat dichtstuk hoewel in de stad van den Amsterdammer zelve als in deze hare fiere zusterstad met indedaad onverdiende goedheid ontfangen is door zijn auteur nimmer overgeleverd aan de gretige pers Misschien geeft hy het eenmaal zijnen vrienden ten geschenke Evenwel in een nederig boeksken waarmeê de bewuste 'overmoedige jeugd' den dichterlijken lentehof heeft gegroet vindt ge een onschuldig fragment uit die vrij bekende Sint-Nikolaas-historie onder het opschrift Sint-Nikolaas in een Amsterdamsche familie Ik zou u daarheen kunnen verwijzen en dan - zeggen wat ik te zeggen heb Edoch - daar gy dat boeksken juist niet by de hand hebt - moet ik voor uw gemak en tot mijn doel het een en ander daaruit ophalen en aanhalen In dat 'fragment'
dan worden uit de zoete erinneringen der kindsheid de eigenaartigheden van dien geurigen December-avond die schrik en weelde verspreidt onder een talrijk gezin met korte trekken geschetst Daar wordt vermeld hoe eenige knapen en meisjens na bekomen te zijn van hun eersten angst voor den alouden Bisschop van Luilekkerland straks een voor een tot hem naderen schichtig en blozend om proeven te geven van hun deugden en talenten en hun expresselijk voor dien grooten avond geleerde en gerepeteerde vaersjens en kunstjens aan den man te brengen waarop dan de belooning volgt de verwachte belooning want even als de groote menschen zy doen niets voor niemendal

Zy brengen een voor een aan Sint-Niklaas hun groet
Die zegt een vaersjen op een ander kent de namen
Der maanden uit zijn hoofd een derde doet examen
Een vierde spreekt wat fransch een vijfde reciteert
Met gesten van Papa een fabel versch geleerd
En elk als zijn talent en deugden zijn gebleken
Mag beî zijn handjens in den groenen reiszak steken

Eindelijk wordt in die beschrijving ook de opmerking gemaakt dat het - in tegenoverstelling met de bescheidenheid en schroomvalligheid die over het wezen der kinderkens lag by t opzeggen van hun gemoedelijke vaersjens - dat het zoo klassiek is om te zien

hoe diep zoon kleine man
Zijn grijpers in een zak met lekkers domplen kan
Nadat hy juist zoo pas het ouderhart mocht zalven
Met vrome vaerskens van Hieronymus van Alphen

En dan wordt er bygevoegd ik heb noodig moed te grijpen mijne T want gy kent allen mijn zeer naauwe betrekking tot den besprokene en daar naderen pijnlijke oogenblikken van schuldbeken-tenis en zelfgericht dan wordt er bygevoegd

Hieronymus is hier t volmaakt epitheton -
een epitheton lieve hoorderessen is een byvoegelijk naamwoord waardoor eenige persoon of zaak nader wordt gekarakterizeerd vergeeft het lesjen zoo gy t al wist
Zoo juist en schoon als geen Homerus
de grootste der dichteren die byzonder ver was in het scheppen of kiezen van schilderachtige en karakteristieke epitheta
ooit verzon
Voorts wil ik verder van van Alphen liever zwijgen
Om t vrouwlijk Nederland niet aan den hals te krijgen

Had hy nu ook maar gezwegen die ongelukkige maar dat heeft hy niet gedaan Maar hy kon toen niet zwijgen geloof ik vooreerst niet van wege zijn eenzijdige antipathie uit indrukken der kindsheid geboren en jaren lang gekoes-terd jegens den meesterachtigen kinderdichter en ten tweede niet omdat hy destijds een weinig behebt was met de liefhebbery de jeugdige liefhebbery ook ouderen niet vreemd om tusschenbeiden iets overluid te zeggen dat alleen maar gedacht mocht worden of in strijd was met het konventioneele met de algemeene opinie
My dunkt deze biecht is vrij openhartig
Had hy nu ook maar gezwegen ja Doch neen in jeugdigen overmoed heeft hy straks gepoogd den dichter die eerbied en liefde verdient zij het dan ook niet onvoorwaardelijk met aardigheden die gansch niet aardig zijn ridikuul te maken voor zijne landgenooten en helaas hy vond meer sympathie dan hy immer verwacht kon hebben toen hy by van Alphens voornaam met onbedachte veder de volgende kommentariën voegde 'Hieronymus daar ligt voor my in dien naam iets deftigs gemoedelijks breeds iets zwaars-op-de-hand iets hoe zal ik zeggen de naarstigheid-die-kinderdeugd-achtigs dat byzonder overeenstemt met den persoon beschouwd als vervaardiger van allerlei ouwe mannetjens-gedichtjens en allerlei onaangename onnatuurlijke Jantjens en Pietjens kleine Hieronymusjens Het voorgeslacht vergeve my ik ben terstond bereid toe te geven dat er wel vier neen maar daar zijn er waarlijk meer dan vîer aardige kindervaersjens in t beroemde bundeltjen te vinden zijn Maar vele kinderen van mijn kennis en ik vinden die gedichtjens in t algemeen te wijs en te pedant voor ons en de zedelijke heldjens van die gedichtjens min of meer onuitstaanbaar Wy hebben meer sympathie voor de hollandsche jongens van Hildebrand - Hildebrand die van Alphen en passant ook wel eens een stootjen heeft gegeven - Van zoo een kan iets groeien maar wat moet er worden van zoon zoet wijsgeertjen à la van Alphen Zijn toekomst bezwaart my Arm kind arme jongen gy hebt uw eisch niet gehad Uw spelen was leeren En dat is de schuld van vader Hieronymus '
Ziedaar nu dat is gedacht gezegd geschreven Alzoo heeft een roekelooze knaap met baldadige hand zich vergrepen aan den lauwerkrans van den meest populairen vaderlandschen zanger den lieflijken krans door jong en oud gevlochten die eene halve eeuw - en welk eene halve eeuw - onaangeroerd groende en bloeide Alzoo heeft hy miskend en gelasterd de eere en de waarde des voortreffelijken van wien de beroemde en beminlijke Clarisse in zijn voorlezingen over van Alphen getuigde dat het reeds een eere was hem den eenige maar van verre te volgen
Alzoo met lichtzinnigen lach en drieste beschuldiging poogde hy te verkleenen te bezwalken den roem van den man den Vondel den Apollo der kinderwaereld den meest-bekende ten minste den eerst-bekende geloof ik der vaderlandsche dichteren wiens kleene gedichtjens herhaaldelijk in drie talen vertolkt schoon sommige zelve van hoogduitsche afkomst zijn in ons vaderland op vele wijzen onophoudelijk herdrukt reeds drie geslachten hebben geleerd en gestreeld en nog leven in de harten nog zweven op de tongen van u en van uw kinderen ja nog weêrklinken zelfs in het geheugen van den oude van dagen die wat lange prozaïsche loopbaan van handelaar van ambtenaar hy vervuld hebbe en met wat diepe verachting hy dienende den Mammon niet de muze ten allen tijde neêr mocht zien op al wat vaers rijm of gedicht heette en -
al zou hy u neen zelfs voor goud niet een enkelen beroemden dichtregel kunnen aanhalen noch van Vondel noch van Cats noch van Bilderdijk of Tollens - die evenwel niet vergeten is de poëzy zijner kinderjaren smakelijker gedachtenisse

Wij zaten laatst bij Saartjen
Onze oude goede baker
En dronken chocolade
En aten dikke wafels

Wee wee niet waar over den vermetelen en ongevoeligen aanrander van zulk een liefelijken beproefden onsterfelijken dichternaam Vaderlandsche recensenten waar was uw roede uw toorn uw bliksem Zonen van IJntema hoe hebt gy gezwegen en verschoond waar de gelegenheid schooner was dan ooit een verwaten jongeling te zetten op zijne plaats Men had uw vonnis verwacht voor uw lof en uw oordeel zou billijk geweest zijn Maar zie geenerlei berisping heeft hem - of zal ik nu maar liever zeggen heeft my - getroffen Het inkognito is toch niet houdbaar en het hatelijk ik ik met den besten wil niet te vermijden op den duur - Neen geenerlei Het is dan ook geen invloed van buiten die my drong dezen avond min of meer al schertsend toch ernstig amende honorable te doen voor mijn vergrijp van vroeger jaren Immers zelfs by velen heeft die jeugdige aanval tegen van Alphens geest en richting sympathie gevonden en onder die velen waren er wel die zeker vrij wat meer dan wy mogen meêspreken op t gebied des levens en der kinderliteratuur Zou het dan waar zijn dat het vaderland van den braven Hendrik verbastert
Toch ook in lieve blaauwe en bruine oogen heb ik byna tranen zien wellen omdat ik van Alphen haar van Alphen den dichter harer jeugd had miskend en beleedigd met grievenden spot En beide zoowel die sympathie als die tranen heb ik leeren begrijpen Want er zijn twee van Alphens heb ik bedacht En nu berouwt my dat eenzijdig roekeloos daarheen geworpen oordeel mijner jeugd Maar helaas wat eenmaal is geschreven en gedrukt kan ik niet uitwisschen met al mijn tranen neen evenmin als gy de donkere bladzijde kunt wegscheuren uit het boek van uw verleden

Een uur van onbedachtzaamheid
Kan maken dat men jaren schreit

zegt onze vriend wel te recht Maar wat ik doen kan wil ik doen Laat my aanstonds dat onbezonnen oordeel plechtig herroepen Het is eenzijdig valsch onedel - neen neen schim van Hieronymus van Alphen dat hebt ge niet verdiend van een hollandschen zanger