Compilatiecorpus Historisch Nederlands 1.0 (CHN): narratieve teksten 1575-2000: holland_1866_vanschaick_1

De Manja Familie-tafereel uit het Surinaamsche volksleven
ROSALIE EN MATHILDE

Als gij s namiddags ongeveer ten vier ure in de Heerenstraat te Paramaribo waart ter hoogte van de Weeskamer tegenover de Malebatrumstraat zoudt gij er geregeld behalve Zaturdags eene Mulattin vinden met een gevlochten mandje op t hoofd nu eens heen en weêr loopende dan weer zittende op de onderste trede van een groot heerenhuis
Het is de dag- en kostschool der gezusters B voor jonge dames uit den deftigen stand
Zij die daar heen en weêr loopt of nu eens op stoep zit is Rosalie een drie en twintigjarige slavin die aan de familie L behoort en hare jeugdige meesteresse afwacht om hare schoolbehoeften te dragen en haar naar huis te geleiden
En geen wonder al ware de afstand van de school naar t ouderlijke huis ook niet zooverre welke jonge dame van haren stand - haar Papa was immers Luitenant Kolonel kommandant der troepen - zou in die dagen - men schreef 1836 zich vernederen met een pakje te loopen
Men deed het immers vijfentwintig jaren later niet eens toen er reeds meer dan ooit sprake was van emancipatie der slaven in Neêrlands West-Indië
Die vernedering zou immers te groot zijn en te zeer aanleiding geven om in opspraak te geraken bij vrijen en slaven aanzienlijken en geringen
Immers de gegoede kleurlinge Missie liet zich het kerkboek achterna dragen als zij ging naar t huis des Heeren Zou dan de blanke zich zóó vergeten en zondigen tegen de regelen der welvoegelijkheid en t algemeen gebruik
Ongetwijfeld liep hij gevaar uit den gezelligen kring geworpen te worden en alle huizen voor zich gesloten te zien - Ja t liep er op dat hij als een gevaarlijk persoon uit de Kolonie werd gezet
Wie zou zich daaraan wagen
Allerminst wel een hoofdambtenaar of iemand zooals de overste die waken moest tegen alle verzet en rebellie
Men vergete het jaartal niet waarin ons verhaal aanvangt en zie niet voorbij de koloniale wetten en besluiten die voor als nog niet van kracht beroofd zijn Immers t nieuwe wetboek is nog niet in werking gebracht al dagteekent de emancipatie der slaven aldaar van den eersten Juli 1863
Dan ter zake
Rosalie was inderdaad eene schoone rijzige flink gebouwde kleurlinge die veel werks maakte van haar toilet en niet te onrechte den bijnaam droeg van proddo-missie
Ofschoon de Kottoe in haren stand destijds niet algemeen gedragen werd had Mevrouw L hare onderhoorigen vrijheid gegeven dit artikel van weelde des Zondags of als zij van huis gingen te dragen in plaats van t gewone panjie of pantje
Haar jakje verried wat kleur en snede betrof veel smaak en de wijze waarop ze haar taai-hedde droeg bracht er niet weinig toe bij om haar fraai gevormd gezicht voordeelig te doen uitkomen
Ofschoon zij eigenlijk waschvrouw of strijkster was had Mevrouw L haar in den laatsten tijd uitsluitend het fijnere werk opgedragen Overigens was zij binnenshuis werkzaam als naaister en met de taak belast om hare jeugdige meesteres wier vriendin of matie zij was te vergezellen naar en van school
Nooit kwam zij te laat
Ook nu zat zij weêr op haar post geduldig het oogenblik afwachtende dat de klok op de Contrôle of t kantoor der Gouvernements-administratie het uur van vieren sloegwanneer de schooldeur geopend werd en t jeugdig personeel huiswaarts keerde
Nauwelijks klonk de vierde slag of de lieve Mathilde wipte de deur uit reikte haar schoolbehoeften over en greep het kleine mandje van Rosalies hoofd om er de geliefkoosde manja uit te nemen die onder een doek verborgen lag en nooit ontbrak
Als naar gewoonte had Rosalie het bovengedeelte met hare tanden afgebeten en de schil naar buiten omgehaald opdat haar lobi matie 1 terstond te gaste kon gaan
Geen dag ging voorbij of Rosalie zorgde er voor indien zij maar op de woi-woi 2 of elders waren te krijgen
In trouwe t Was een prettig gezicht die beide meesteresse en slavin bijeen te zien
Alleen het missie of pikien-missie deed u den afstand bemerken die tusschen haar bestond bijzonder verzacht door t mi goedoe of mi Rosalie Sedert geruimen tijd waren zij slibies Mathildes kamer was tevens die van Rosalie die nimmer t gewone spéri met de overige bedienden te deelen had
t Is waar zij was slavin en kon zich niet naar hartelust bewegen en gaan waar zij wilde maar - als strijkster naaister nenne deed zij uitnemend haar best en werd zij door niemand overtroffen
Geen wonder dat zij bij de familie L hoog aangeschreven stond en veel boven anderen vooruit had
Zij was eer een kind des huizes dan slavin te noemen
Er komt bij dat zij ongeveer van gelijken leeftijd was als Mevrouw die slechts eenige jaren ouder als kind met haar gespeeld had Beide waren te zamen opgegroeid
Rosalies moeder had Mevrouw gezoogd en was sedert als erfstuk in de familie gebleven om t opzicht te houden over de bottelarij en t magazijn de keuken en de bedienden
Toen de goede ziel haar einde naderde had Mevrouw haar beloofd dat Rosalie nooit verkocht zou worden - en altijd in de familie zou blijven tenzij Rosalie den onwaardeerbaren schat des vrijdoms zoo drukte men zich uit erlangde
Door die belofte gerustgesteld was de goede oude ziel zachtkens ingeslapen en heengegaan naar t vaderland waar geene slavernij meer gekend wordt
Vroolijk stapte de blondlokkige Mathilde naast de fiere Mulattinne de Heerenstraat door lachend en snappende over t schoolnieuws van den dag en de aardigheden en wederwaardigheden die t schoolleven oplevert
Juist waren zij ter hoogte van de Oranjestraat gekomen toen Rosalie hare jeugdige meesteresse meêdeelde dat zij iets nieuws had vernomen dat pikien missie hoogst aangenaam zou zijn
Pikien missie moest eens raden
Reeds waren zij den grooten rijweg van t Kombé genaderd terwijl Mathilde nu eens dit dan weder iets anders opgaf maar nog was deze niet achter t geheim gekomen dat zij zoo gaarne ontsluierd zag
'Joe kori mi' riep zij eindelijk uit terwijl zij driftig de brug overstapte die naar de zijlaan voerde waar zij t huis behoorde
Langzamer en met nadruk vervolgde zij 'ma a boen mi mandi tranga na Joe Jéri foe tégo Jéri troe troe troe datti mi swéri Joe'
Dat trof Rosalie
Zij gevoelde dat zij de nieuwsgierigheid harer meesteresse te zeer geprikkeld en misbruik gemaakt had van haar geduld
Stilstaande riep zij op hartstochtelijken toon uit terwijl zij de armen over de borst kruiste en innige deelneming en leedwezen uit hare schoone levendige oogen spraken
'Keh mi switi hatti-lobi Missie No taki so Mi lobi mi Missie Soté-Soté troe troe troe No mandi na mi Jeri Mi Sataki Sanmi ben Jéri te mamatem'
En nu onder belofte dat Mathilde t huis komende zich goed zou houden verhaalde zij met eene bewonderingwaardige welsprekendheid en levendige gebaren dat pikien Missie eene invitatiekaart had gekregen om op t gouvernement aan een bal voor jonge heeren en jonge dames deel te nemen De Ordonnans had die vóór twaalven te huis gebracht
Dat de vrede spoedig geteekend was en het voorgevallene geen spoor van misnoegdheid of wrok achterliet laat zich zeer goed begrijpen
Als altijd waren zij weder de beste maties en vroolijk en opgeruimd trad Mathilde de vestibule binnen om papa op zijn bureau te begroeten parasol en hoed af te leggen en naar mama te gaan die zich in de bovenzaal bevond
Nemen wij ter loops een kijkje van dit Surinaamsch voorhuis
Door massieve hooge dubbel openslaande deuren van even massief slot en knippen voorzien die aan kerkerdeuren doen denken - ofschoon die sluiting voor niets dienst doet - treedt gij binnen
Vóór u uit even als ter rechterzijde treft gij er nogmaals twee deuren aan De eene leidt naar een grooten tuin - de andere naar t heilige der heiligen zoo als de overste zijn bureau gelieft te noemen
Van netheid smaak of kunst is geene sprake
De vestibule is hoog van zoldering die op tal van balken en kruisbalken rust zoodat gij er gemakkelijk een last of wat koorn op bergen kunt Een en ander is wel bedisseld maar al zijt ge niet sterk van gezicht en al is de afstand boven u wat hoog al spoedig bespeurt gij dat er de schaaf niet overheen heeft geloopen
De donkergroene kleur van t hout overtuigt u even spoedig dat verwer of schilder evenmin als bij het overige houtwerk in het binnengedeelte te hulp zijn geroepen
Alleen de vloer is donkerblauw geschilderd
Een en ander heeft iets sombers dat niet weinig verhoogd wordt door de jalousiën buiten de geopende vensterramen en de neêrhangende Amerikaansche blinden aan de binnenzijde die door den wind op en neêr bewogen eene liefelijke koelte door t vertrek verspreiden terwijl de ondergaande zon alsof zij u vriendelijk tegenlacht van tijd tot tijd hare stralen onder en ter zijde van de bewogen blinden werpt
Pracht en praal en wat naar weelde zweemt zoudt gij hier vruchteloos zoeken
Die groote langwerpig-vierkante tafel in t midden dient om dameshoeden mantels en wat des meer zij op te leggen - En die twee hoedenstanders wijzen u genoegzaam aan waarvoor zij bestemd zijn
Thans prijken er een paar tuinhoeden aan
Die beide canapés van inlandsch hout en inlandsche makelij in den rug en de zittingen met stroo gevuld wijders met gebloemd katoen bekleed geven u uitmuntend gelegenheid als gij wachten moet om er op uw gemak uit te rusten
Die twee drie oudmodische stoeltjes trekken u misschien nog meer aan
Doe of gij t huis zijt en maak het u gemakkelijk
Wilt gij eer gij naar boven gaat en tot den huiselijken kring wordt toegelaten uw toilet nog eens nazien en in orde brengen gindsche spiegel is er voor bestemd
Vergeet echter niet uw hoed en rotting beneden te laten wilt gij althans niet zondigen tegen de étiquette waar men hier zeer nauw op ziet
Die schot- of wandlantaarns met stolpen evenzeer als die groote kloklantaarn - worden s avonds verlicht en zijn er niet uit weelde geplaatst
Vergeet intusschen uwe handschoenen niet Men ziet hier zeer nauw en te recht
Wij hebben hier te lande evenzoo onze zeden en gebruiken als in Holland en elders
Al zijn we hier maar in eene kolonie zooals men in t moederland wel eens smadelijk lachende en de schouders ophalende zegt ongemanierdheid en onbeschaafdheid vinden in de kolonie evenmin toegang als in Holland Die koloniale gebruiken mogen soms zeer verschillen met andere elders zij maken er niettemin aanspraak geëerbiedigd te worden
Hebt ge soms nog behoefte aan een glas goed gekoeld water Zie hier Beide Indiaansche kruiken zijn gevuld - en dit blad met glazen op dat kleine hoektafeltje bijzijden de achterdeur is er voor ieder die er lust en behoefte aan heeft opzettelijk neêrgezet
Doch keeren wij tot ons onderwerp terug
Mathilde hield trouw haar woord en liet in t minste niet blijken dat zij kennis droeg van de verrassende tijding die Rosalie haar had meêgedeeld - ofschoon mama waarom begreep zij niet er haar in den loop van den dag niets van meldde
<titel>
DE FAMILIE L
</titel>
De tijdbal op t wachtschip ging te water en op t zelfde oogenblik viel het middagschot dat daverend door het bosch aan gindsche zijde van de rivier weerkaatste
De scheepsklokken maakten een oorverdoovend geraas om de goede bevolking die er lang naar hunkerde aan te kondigen dat het twaalf uren en schofttijd voor Jan Maat was
Juist de tijd om eene visite bij den overste te maken
t Is dan zijn uurtje dat hij t bureau sluit en te midden zijner familie zijn bittertje gebruikt en een flinke Norasigaar aansteekt
De lezer ziet dat hij geen afschaffer is
Trouwens wie dacht destijds aan de stichtingen en maatschappijen van latere dagen
En toch vergisse men zich niet Ofschoon hij later de afschaffing hoorde prediken en van die genootschappen hoorde gewagen en er zijne goedkeuring niet aan kon hechten - toch ging hij zich nooit te buiten
Wee wee zijne manschappen als zij bij herhaling voor dronkenschap moesten gestraft worden
En geen wonder de brand van den derden September 1832 lag ieder nog versch in t geheugen
De hervormde kerk ja was ingewijd en geschikt om de dienst te hervatten maar t orgel ontbrak nog en bovendien zooveel dat door de vlammen verwoest was De waterkant Jodenbreestraat kortom de gansche stad vertoonde meer puinhoop en ledige erven dan woon- en pakhuizen
Toen vooral was t gebleken hoe noodzakelijk het is wakende te zijn en nuchteren De schade was schier onberekenbaar en de verwoesting zou een tijgerhart kunnen verteederen t Was toen nog akeliger dan in 1821
En die noodlottige brand van 1832 had men aan wraakzucht en verraad te danken
Wat zou men aangevangen hebben als de ijverige Jan Maats en onze jagers door misbruik van sterken drank buiten staat waren geweest de handen uit de mouwen te steken
Doch genoeg - de overste was reeds naar boven gegaan en zijn sigaar aangestoken zijn bittertje stond gereed
Ofschoon even in de veertig zoudt gij hem ongetwijfeld meer dan tien jaren ouder hebben geschat
Hoofdhaar en baard waren zoo goed als grijs De diepe groeven in t voorhoofd en om den mond getuigden van inspanning en doorgestane vermoeienissen Zijn verbruind gelaat liet zoo min als zijne handen twijfel over aan zijne langdurige dienst in een tropisch klimaat
Zwaar of groot kondt ge hem niet noemen Daarentegen was hij breedgeschouderd en ofschoon hij niets majestueus en verhevens in zijn voorkomen had boezemde hij u eene groote mate van vertrouwen in Vastberadenheid en moed kondt gij uit zijne oogen lezen zelfs zoo als hij daar zat in zijn Amerikaanschen wip- of hobbelstoel en zich van tijd tot tijd zachtkens op en neêr schommelde
Gij zoudt met hem even gerust en onbeschroomd het bosch ingaan als gij met hem eene wandeling door zijn tuin zoudt maken
Europa had hij nooit gezien Hij was geboren Surinamer van Franschen oorsprong zoowel van vaders- als van moederszijde Zijn voorgeslacht had zich onder gouverneur Van Aerssen van Sommelsdijck met de Labadisten in de kolonie gevestigd had er eenig trouwens geen groot fortuin gemaakt en was nooit naar Europa teruggekeerd
Hun stof rustte voor t meerendeel in de Hoerelena of juister Orleane kreek op de aldaar weleer aanwezige plantages
Wij zeggen weleer aanwezige plantages helaas thans is er geene enkele meer in wezen Zij zijn verlaten alle verlaten
Weemoed beving ons en eene ijskoude rilling liep ons door de leden toen wij die kreek doorgeparreld werden want roeien was onmogelijk uit gebrek aan water
Zelfs ter voorkoming van ongelukken was het noodig dat een viertal Negers van goede houwers voorzien en op den boeg der tentboot geplaatst de takken van t voorover hangend geboomte en de lianen en parasieten wegkapten om weêr in t vrije vaarwater te komen
Arm arm Suriname welk verschil toen en nu
En toch wensche men dien hooggeroemden goeden ouden tijd met al zijne kerkelijke vroomheid niet terug
De weelde en overvloed mogen onbeschrijfelijk en voor menigeen aanlokkelijk zijn geweest die hoog geroemde oude tijd is geschandvlekt door gruwelen die ons nog met afschuw en verontwaardiging vervullen
Kerkelijk vroom en kerkelijk rechtzinnig mocht men heeten en rijk zeer rijk worden maar maar de slaaf kromp en bloedde onder de slagen die hem met roede en zweep staande of krom en gebonden daar neêrliggende werden toegebracht
Aan die rechtzinnige vrome vaderen op wie men ons wijst en op wie men zoozeer roemt heeft men te danken de zilveren brandijzers die men toen als eenig ander voorwerp van weelde of alledaagsch gebruik bij zich om droeg om er den slaaf of de slavin meê te brandmerken als een stuk vee ten einde hem of haar zoo zij moed hadden te ontvluchten spoedig te herkennen
Neen niet aan t latere nageslacht - niet aan de kinderen van de laatste helft der achttiende eeuw heeft men die fijn uitgezochte martelingen en ongehoord wreedaardige straffen te danken die nog lang in zwang zijn gebleven Neen - Maar aan die vaderen die de geloofsvervolgingen elders ontvlucht waren en in de kolonie vrijheid en fortuin voor zich en de hunnen zochten
Dweepe men toch niet zoo onbepaald met het verledene en het voorgeslacht Wijte men toch niet alles aan den nakomeling en legge men hem toch niet ten laste wat tot het verledene behoort
Wij hebben t oog op de noodkreten en klaagliederen die in de laatste jaren zijn aangeheven over de mishandeling der Negerslaven in Suriname Men haalde voorbeelden en feiten aan van vroegere jaren geput uit het strafregister op het piket van justitie in de Wagenwegstraat te Paramaribo zonder vermelding van dag en jaar meêgedeeld in modernen stijl woorden dezer eeuw
Ook wij hebben gebeden om en met reikhalzend verlangen uitgezien naar de emancipatie der slaven in de kolonie Ook wij hebben dien heuchelijken dag met blijdschap begroet en er God vurig voor gedankt dat ook die bevolking met ons in kan stemmen in vader Tollens lied Wij leven vrij op Neêrlands dierbren grond Maar niet omdat er nu een einde was gemaakt aan gruwel en marteling - neen maar omdat de slavernij voor vrijen en slaven als kinderen van éénen vader verderfelijk is en hunne opvoeding en volmaking in den weg staat Omdat slavernij een kankerachtige uitwas is aan den boom der menschheid die groei en bloei verhindert
Wij hadden zoo gaarne gezien dat die emancipatie voorbereid was door behoorlijke emigratie en gedurigen aanvoer van geschikt personeel in Suriname - en dat ter voorkoming van kwijning der kolonie en stilstand van arbeid
Wij hadden zoo vurig gewenscht dat die emigranten niet uitsluitend werden uitgezonden voor bepaalden plantagearbeid zoo als voor suikerverbouw waardoor eigenlijk de eigenaren hoofdzakelijk gebaat en bevoordeeld worden
Zoo iets redt de kolonie niet