Compilatiecorpus Historisch Nederlands 1.0 (CHN): narratieve teksten 1575-2000: holland_1867_beets_1

</titel>
Over kinderboeken
Gesprek met Crito
Eene voorlezing
</titel>
Een boek te schrijven is zoo gemakkelijk niet allerminst een Kinderboek Het is veel gemakkelijker het te beoordeelen
De Schrijver ten jare 1838 Bilderdijk zou gezegd hebben 'voor meer dan een menschenleeftijd' In een Brief als Voorbericht voor een bundeltje Kindergedichten van L Schipper
Bescheidenheid is eene loffelijke deugd Maar het is niet te ontkennen dat onbescheidenheid hoe ondeugend ook somtijds voortreffelijke diensten bewezen heeft Zonder deze de geleerde uitgever der Archieven van het huis van Oranje heeft het in een afdoend betoog in het licht gesteld zouden wij noch de Brieven van Cicero noch die van Luther noch die van Goethe noch die van Bilderdijk bezitten en evenmin in de gelegenheid zijn ons aan de Pensées van Pascal als aan den Télémaque van Fénélon of zelfs aan den Aeneïs van Virgilius te vergasten Welke schoone en overvloedige vruchten worden er niet dagelijks door de wetenschap der Geschiedenis der Letterkunde en van den Mensch geplukt van de openlijke uitgave van dagboeken en gedenkschriften door de auteurs niet dan voor zichzelven gehouden of ook door de vrijmoedige mededeeling in rijm en onrijm van dat misdadig verkregen goed Afgeluisterde Gesprekken Justus van Effen honderddertig jaar geleden 'toen alles nog zoo veel beter was' schaamde zich echter niet een ouden Papegaai uit te hooren die uit Indië herwaarts gekomen en van land tot land gegaan de gave der spraak hem ter kwader ure medegedeeld misbruikte om de zede- en opvoedkundige 'speculatiën' uit te stallen door hem opgedaan in de gastvrije huisgezinnen waar hij zich achtervolgens het kopje had laten krauwen - en hoevele nederlandsche huisvaders en huismoeders hadden alle reden om den man dankbaar te zijn die niet naliet de hem toevertrouwde mededeelingen in zijnen Spectator te boek te stellen Het heugt mij uit mijne jeugd welk een onbepaalden lof het vorige geslacht ten beste had voor den schrijver die in het bezit van den 'wedergevonden ring van Gyges' geen papegaai behoefde om het heimelijke te weten en te openbaren En is het thans niet zoo ver gekomen dat de naam van Klikspaan vroeger verafschuwd een naam geworden is welke zich een welgeboren en welopgevoed schrijver geenszins behoeft te schamen
Wat mij betreft indien ook ik in het welbegrepen belang der menschheid mij nu en dan onbescheidenheden heb veroorloofd en ik heb reden om te vreezen dat mededeeling van gesprekken met mannen als Starter en Querulus met geesten als Joost van Vondel door het oud vooroordeel daaronder zullen worden geteld ik kan niet anders zeggen of ik heb er mij redelijk wel bij bevonden en tot heden toe niet veel berouw Ik zeg te weinig want ik verkeer eigenlijk op dit punt in een toestand van verharding die er mij geen het minste bezwaar in vinden doet de misdaad indien het er eene is op de onbeschaamdste wijze te herhalen Om de waarheid te zeggen geloof ik dat de groote mannen van den tegenwoordigen tijd er al een weinig op beginnen te rekenen dat men ten opzichte van hetgeen zij zeggen of schrijven min of meer onbescheiden wezen zal
Gij moet dan weten dat ik niettegenstaande 'mijne vele en drukke bezigheden' waarover ik zoo wel weet te klagen als degenen die volstrekt niets om handen hebben onlangs den tijd gevonden heb een dag te gaan doorbrengen bij eenen mijner vrienden buiten mijne woonplaats dien ik de vrijheid nemen zal Crito te noemen
Welke de maatschappelijke stand en werkkring van dezen man zijn kan u onverschillig wezen maar wat zijne liefhebberij is moet gij weten omdat daarin de aanleiding tot hetgeen ik u wensch mede te deelen gegrond is Het is niets meer of minder dan de Menschkunde in haren geheelen omvang Het Menschelijk wezen in zijn uiterlijk optreden en in zijn innerlijk bestaan ziedaar wat het voorwerp uitmaakt van Critos dagelijksche overdenkingen Uit dit oogpunt beoefent hij de natuurkunde de volkenkunde de geschiedenis de letterkunde de talen de karakterkunde de gelaatkunde de wijsbegeerte en naar ik alle redenen heb om te gelooven ook de zelfkennis een vak van studie dat over t algemeen zeer verwaarloosd wordt Hieraan maakt hij voor zich zelven en wij willen hopen eenmaal voor anderen zijn verkeer met de menschen in wijden kring dienstbaar Door deze liefhebberij die hem altijd en overal wat te doen geeft en hem in ieder mensch dien hij ontmoet een voorwerp zijner belangstelling doet beschouwen gevoelt hij zich een der gelukkigste menschen van de wereld en bij al het kwaad en al de dwaasheid die zonder twijfel met het hoogste recht in de menschheid in t algemeen en in vele menschen in t bijzonder op te merken zijn moet ik zeggen dat hij steeds een der liefderijkste is gebleven
In den laatsten tijd is zijne aandacht bijzonder op den kinderlijken leeftijd gericht geworden waaruit wellicht door menigeen het besluit zal worden opgemaakt dat mijn vriend kinderloos is Doch ten onrechte Hij is met kroost gezegend jongens en meisjes van onderscheiden leeftijd lief om te zien en die hem veel te doen en te denken geven
'Onze kinderen' zeide hij tot mij - de vrolijke troep zijner jonge krullebollen was plichtmatig aan mij vertoond had de gewone dosis plichtplegingen over hnn 'grootworden' 'waar zij school gingen' 'of ik het jongste zusje ook maar mede zoude nemen' en wat dies meer zij met goede gratie doorgestaan en was juichende afgetrokken - 'Onze kinderen' zeide hij 'zijn heel wat gelukkiger dan wij het waren in onze jeugd'
'Zij worden' merkte ik aan 'ten minste niet gedwarsboomd in een aantal dingen waarmede ik mij herinner in de mijne groote moeite te hebben gehad Wij kinderen mochten dit stond paal boven water wij mochten niet krom zitten en ook niet leunen en wat het gebruik van vleeschspijzen betreft hierin bleven wij altijd onberekenbaar ver beneden het peil onzer begeerten Doch sedert de late maar gelukkige ontdekkingen dat een jong kind oneindig meer behoefte heeft aan een leuntje dan een volwassen mensch en dat de mensch van nature tot de vleeschetende dieren behoort is het gedaan met die hatelijke commandos 'Recht zitten Matig zijn'
'Het gevolg' antwoordde Crito 'zal hopen wij wezen dat onze kinderen eenmaal volwassen geworden niet zoo slap in den rug zullen zijn als vele menschen die wij kennen en dat zij lichamelijk beter doorvoed zich ook zedelijk krachtiger zullen betoonen Men belooft zich dit Maar het zijn niet zoo zeer deze bepaalde voorrechten hoewel groot en nog met andere dergelijke te vermeerderen die ik nu op het oog had Ik wilde zeggen dat over het algemeen meer werk van de kinderen gemaakt wordt dan weleer dat hun belangrijke leeftijd meer dan vroeger het onderwerp van wetenschappelijk nadenken schijnt uit te maken Hoeveel meer wordt er niet over hen geschreven hoe veel meer voor hen gedaan'
'Of dit hun nu altijd tot zegen gedijt' antwoordde ik die om van mijne vrienden meer te leeren gaarne den twijfelaar tegenover hen speel 'of dit hun nu altijd evenredig tot zegen gedijt is de groote vraag Het geeft aanleiding tot proefnemingen die slachtoffers maken kunnen Werken over opvoeding en onderwijs vermenigvuldigen met den dag zoo zeer dat de oudste menschen zich niet begrijpen kunnen hoe er nog één enkel kind goed opgevoed en onderwezen worden kan Optimisten onder hen onderstellen dat deze werken weinig worden gelezen Inrichtingen van onderwijs en van het vroegtijdigst onderwijs rijzen allerwegen uit den grond op Iedereen bemoeit er zich mede Wie is er die niet meer school gaat en niet het een of ander schooltje houdt een bewaarschooltje een zondagschooltje een haveloozenschooltje een Fröbelschooltje Aan de eene zijde kinderkerken kinderzendelinggenootschappen aan de andere kinderbals die aan de grootemenschenbals niets toegeven Voor het “Tooneel in huis" wordt reeds regelmatig gezorgd De kinder-Courant is er Verwacht eerdaags kinderkoffijhuizen kindercongressen Het kinderspeelgoed heeft een volmaaktheid gekregen die het fabriekwezen onzer eeuw alle eer aandoet Poppen die schreien poppen die “papa" en “mama" zeggen poppengoed dat aan de kinderverbeelding niets meer te doen geeft maar zoo mooi is dat bejaarde lieden betuigen lust te hebben er mede te gaan spelen En de kinderliteratuur is een zeer aanmerkelijk onderdeel der menschen-literatuur geworden'
'Op dit onderwerp wilde ik u juist brengen' zeide Crito 'en ik ben u dankbaar dat gij mij de moeite spaart Ik ben dezer dagen geheel daar in en kan moeielijk over iets anders spreken Onder ons gezegd ik denk daar iets over te schrijven
'Natuurlijk' hernam ik 'Wanneer een fatsoenlijk man in onze dagen over iets begint te denken dan denkt hij er dok aan om er over te schrijven Het zijn in een welgeordineerden geest onzer eeuw volstrekt gelijktijdige werkingen'
'Zelfs beginnen sommigen alvast te schrijven eer zij eigenlijk nog recht begonnen hebben te denken ' vulde Crito aan 'Maar het staat u niet mooi 'vervolgde hij' 'dezen pijl van uw vernuft op mij te munten Hebt gij mij niet altijd den oorlog aangedaan dat ik de witte raaf was die kon schrijven en het niet deed Verweet gij mij niet menigmaal traagheid lafhartige vrees voor kritiek'
'Neen Crito' hernam ik 'dat nimmer Maar wel een te groot wantrouwen in eigen inzichten en krachten en andere eigenschappen meer zoo goed en loffelijk op zichzelven als voor het dagelijksch gebruik en met name voor de drukpers ten eenemale ongeschikt Doch ik verheug mij in uwe bekeering Zij komt nog niet te laat Met de hoogste belangstelling zie ik hare eerste vrucht te gemoet mij vleiende dat het daarbij dan wel niet zal blijven Welken naam zal zij dragen'
'Dat is van latere zorg' zeide mijn vriend 'Misschien Geschiedenis der Kinderlijke Letterkunde misschien Gedachten van een Vader over de boeken voor kinderen Misschien ook Het Kinderboek eene Studie of Het Lezende Kind een Levensbeeld - Misschien' ging hij glimlachende voort 'nog iets anders want alle deze titels zelfs de laatste komen mij nog wel wat te alledaagsch en te verstaanbaar voor Misschien komt er ook wel niets van Maar laat ik u in allen gevalle in mijne werkplaats brengen'
Ik volgde Crito naar zijn studeervertrek Het is niet noodig u dit te beschrijven Gij ziet het vóór u als ik u zeg dat het er uitziet als alle studeerkamers van beschaafde en niet geheel onbemiddelde geleerden Gemak gezelligheid kalmte en eene niet onbevallige wanorde zijn de hoofdtrekken Al wat op dit oogenblik op tafel en onder het bereik van den genius der plaats lag gaf getuigenis van de monographie welke hij dacht voort te brengen Wat mijne aandacht het meest trok was op de tafel waaraan wij plaats namen een portefeuille met portretten
'Ik stel er groot belang in' zeide Crito 'zoo veel mogelijk de levens te bestudeeren en de beeltenissen te verzamelen der voornaamste personen die voor kinderen bepaaldelijk voor zeer jonge kinderen geschreven hebben vooral van hen die daarvan het voorbeeld hebben gegeven of eenen nieuwen weg hebben aangewezen Hooger dan de eerste helft der vorige eeuw kan ik niet opklimmen Een Engelschman opent de rij Dit fijn zachtaardig beminlijk gelaat waarop ziekelijkheid een pijnlijken trek gedrukt heeft maar dat zij niet in staat is geweest te verbitteren behoort aan Dr Isaäc Watts schrijver van een geacht werk over de Logica van een ander over The Improvement of the Mind van menig boekdeel van godgeleerden inhoud en ook van die Godsdienstige en Zedelijke Kinderzangen die door hun eenvoud hun ongemaakte warmte levendigheid en aanschouwelijkheid oud en jong aantrekken Dr Watts zoo als gij onder het portret ziet aangeteekend was geboren in 1674 en stierf in 1748 Zes menschengeslachten hebben zich reeds met zijne kinderpoëzie gevoed En deze uitdrukking is niet te sterk Gij zult in Engeland in beschaafde kringen weinig kinderen vinden die ze niet aan den schoot hunner moeders hebben geleerd en weinig volwassenen die ze geheel hebben vergeten Het bevallige boekje met rooden en zwarten omslag dat gij daar liggen ziet is wederom eene nieuwe uitgave tegelijk voor Engeland en voor Amerika'